ثواب گریه و عزاداری سید الشهدا
صدوق در كتاب امالى از ريان بن شبيب نقل مىكند كه گفت:
من در روز اول محرم بحضور حضرت على بن موسى الرضا عليه السّلام مشرف شدم. آن بزرگوار بمن فرمود: آيا روزه هستى؟ گفتم: نه. فرمود: امروز همان روزى است كه حضرت زكريا عليه السّلام دعا كرد و گفت:
پروردگارا! يك ذريه طيب و پاكيزهاى از نزد خود بمن عطا كن، زيرا تو دعا را مستجاب ميكنى. خدا دعاى او را مستجاب نمود و در آن موقعى كه حضرت زكريا در محراب عبادت بود ملائكه به او گفتند: خداى رؤف مژده يحيى را بتو ميدهد. پس كسى كه در اين روز روزه بگيرد و دعا كند خدا دعاى او را مستجاب مىكند همان طور كه دعاى حضرت زكريا را مستجاب نمود.
سپس حضرت رضا عليه السّلام فرمود: اى پسر شبيب! اين ماه محرم ماهى است كه در گذشتهها مردم زمان جاهليت آن را محترم مىشمردند و ظلم و قتال را در آن حرام مىدانستند. ولى اين امت احترام اين ماه را و احترام پيامبر خدا را نشناخت.در اين ماه ذريه پيغمبر خود را كشت زنان او را اسير نمود. اموال او را به يغما برد، خدا هرگز آنان را نيامرزد.
اى پسر شبيب! اگر بخواهى براى چيزى گريه كنى براى امام حسين گريه كن! زيرا آن مظلوم بنحوى ذبح شد كه گوسفند ذبح مىشود و تعداد هجده نفر از مردان اهل بيتش با او شهيد شدند كه در زمين شبيه و نظيرى نداشتند آسمانهاى هفتگانه و زمينها در عزايش گريان شدند. تعداد چهار هزار ملك براى يارى كردن امام حسين بزمين نازل شدند، ولى او را كشته ديدند. آنان در حالى كه ژوليده مو و غبار آلودند تا قيام حضرت قائم عليه السّلام نزد قبر امام حسين خواهند بود. آن ملائكه از انصار حضرت قائم ميباشند. شعار آنان اين است:يا لثارات الحسين!!
يعنى اى طلبكنندگان خون حسين!! اى پسر شبيب! پدرم از پدرش از جد خود برايم فرمود: هنگامى كه جدم حسين عليه السّلام كشته شد آسمان خون و خاك قرمز فرو ريخت! اى پسر شبيب! اگر بقدرى براى امام حسين گريه كنى كه اشكت بگونههاى صورتت بچكد خداى مهربان گناهان تو را چه صغيره و چه كبيره، چه قليل و چه كثير مىآمرزد.
اى پسر شبيب! اگر خوشحالى از اينكه خدا را ملاقات كنى و گناهى نداشته باشى امام حسين عليه السّلام را زيارت كن! اى پسر شبيب! اگر دوست داشته باشى در آن غرفهاى كه در بهشت بنا شده با پيغمبر خدا صلّى اللَّه عليه و آله باشى كشندگان امام حسين را لعنت كن! اى پسر شبيب! اگر دوست دارى ثواب آن افرادى را داشته باشى كه با امام حسين شهيد شدند هر گاه ياد آن حضرت ميكنى بگو:
يا لَيْتَنِي كُنْتُ مَعَهُمْ فَأَفُوزَ فَوْزاً عَظِيماً!
يعنى اى كاش من هم با شهداى كربلا بودم تا رستگارى بزرگى نصيبم ميشد. اى پسر شبيب! اگر دوست دارى در درجات عالى بهشت با ما باشى براى محزونى ما محزون و براى فرحمندى ما فرحمند باشى بر تو لازم است كه داراى ولايت ما باشى! زيرا اگر مردى سنگى را دوست داشته باشد خدا او را روز قيامت با آن سنگ محشور خواهد نمود. در كتاب امالى صدوق از حضرت امام رضا عليه السّلام روايت ميكند كه فرمود: ماه محرم ماهى است كه مردم زمان جاهليت جنگ و جدال را در آن حرام ميدانستند. ولى در اين ماه ريختن خونهاى ما حلال شد! احترام ما از بين رفت! فرزندان و زنان ما اسير شدند! خيمههاى ما طعمه آتشها قرار گرفتند! اموال ما به يغما رفت! احترامى كه ما براى پيغمبر خدا داشتيم مراعات نشد! حقا كه مصيبت امام حسين پلك چشم ما را زخم و اشكهاى ما را جارى و عزيز ما را در ارض كرب و بلا ذليل و غم اندوه را تا روز قيامت دچار ما كرد.
پس گريهكنندگان بايد بر شخصى مثل حسين گريه كنند، زيرا گريه براى آن حضرت باعث آمرزش گناهان بزرگ خواهد شد.
سپس حضرت رضا فرمود: هر گاه ماه محرم فرا ميرسيد پدرم خندان نبود تا ده روز از محرم نگذشته بود غم و اندوه بر پدرم غالب بود. هنگامى كه روز عاشورا فرا ميرسيد روز مصيبت و محزونى و گريه پدرم بود و ميفرمود: اين همان روزى است كه امام حسين صلوات اللَّه عليه در آن شهيد شد!! 19- نيز در همان كتاب از حضرت رضا عليه السّلام روايت ميكند كه فرمود:
كسى كه روز عاشورا بدنبال كارى نرود خدا حاجتهاى دنيا و آخرت او را روا خواهد كرد.
كسى كه روز عاشورا روز مصيبت و حزن و گريه او باشد خدا روز قيامت را روز فرح و خوشحالى وى قرار خواهد داد و چشم او در بهشت بما روشن خواهد شد.
كسى كه روز عاشورا را روز خير و بركت قرار دهد و در آن روز چيزى براى منزل خود ذخيره كند بركتى در آن نخواهد بود و روز قيامت با يزيد و عبيد اللَّه ابن زياد و عمر بن سعد لعنة اللَّه عليهم در قعر دوزخ محشور خواهد بود. در كتاب كامل الزيارات از مسمع (بكسر ميم اول و سكون سين و فتح ميم دوم) كردين نقل ميكند كه گفت: امام جعفر صادق عليه السّلام بمن فرمود:تو اهل عراق هستى، آيا بزيارت قبر امام حسين عليه السّلام ميروى؟ گفتم: نه زيرا من مردى مشهور و اهل بصره ميباشم، نزد ما گروهى هستند كه طرفدار خليفه ميباشند. دشمنان ما كه ناصبىها و اهل قبائل و غير هم هستند زيادند. من در امان نيستم از اينكه شكايت مرا به خليفه بكنند و ضررهائى بمن برسد.
امام صادق فرمود: آيا مصيبت امام حسين را بخاطر نمىآورى؟ گفتم:
چرا. فرمود: از مصيبت آن حضرت ناراحت ميشوى؟ گفتم: آرى، بخدا قسم بقدرىحال گريه بمن دست ميدهد كه اهل و عيالم اثر آن را بر من مشاهده ميكنند و من بنحوى از غذا خوردن بيزار ميشوم كه اثر آن در صورتم معلوم ميگردد.
حضرت صادق فرمود: خدا اشكهاى تو را رحمت كند: آيا نه چنين است كه تو در رديف افرادى خواهى بود كه براى مصيبت ما جزع و فزع ميكنند براى خوف ما خائف ميشوند، براى امنيت ما ايمن خواهند بود.
تو بزودى در موقع مردن خود خواهى ديد كه پدرانم نزد تو حاضر ميشوند و به ملك الموت در باره تو توصيه مينمايند، بشاراتى بتو خواهند داد كه قبل از موت چشم تو روشن خواهد شد و ملك الموت در آن موقع از مادر مهربان بفرزند خود بتو مهربانتر خواهد بود.
مسمع ميگويد: سپس حضرت صادق گريان شد و من هم گريان شدم آنگاه آن حضرت فرمود: سپاس مخصوص آن خدائى است كه ما را بوسيله رحمت خود بر خلق خويشتن فضيلت و برترى داد و ما اهل بيت را برحمت خود اختصاص داد. اى مسمع زمين و آسمان از موقعى كه امير المؤمنين على شهيد شده است براى ما گريه مينمايند و ملائكه براى ما گريه بيشترى كردند. گريه ملائكه براى ما از موقعى كه مردان ما شهيد شدند خاتمه نيافته است. هيچ شخصى براى مصائب ما گريه نميكند مگر اينكه قبل از ريزش اشك چشمش خدا او را مىآمرزد هنگامى كه اشك وى بگونههاى صورتش جارى شود اگر يك قطره از آن در آتش جهنم بچكد بنحوى حرارت آن را خاموش ميكند كه حرارتى نخواهد داشت.
كسى كه دلش براى ما بسوزد در موقع جان دادن بقدرى خوشحال ميشوند كه تا وقتى نزد حوض كوثر بر ما وارد شود آن خوشحالى در قلبش خواهد بود حوض كوثر از ورود او براى محبتى كه بما دارد فرحمند مىشود و بقدرى از انواع و اقسام غذا به وى ميدهد كه دوست ندارد از آنجا خارج شود.
اى مسمع! كسى كه يك شربت آب حوض كوثر را بياشامد بعدا هرگز تشنه نخواهد شد و مشقتى نخواهد ديد. آب كوثر داراى خنكى كافور، بوى مشك،طعم زنجبيل، شيرينتر از عسل، نرمتر از كره، صافتر از اشك، خوشبوتر از عنبر است. از چشمه تسنيم خارج مىشود و به نهرهاى بهشت عبور ميكند و بر درّ و ياقوت جارى ميگردد. تعداد پيالههائى كه در ميان حوض كوثر است از شماره ستارگان بيشتر ميباشد. بوى حوض كوثر از هزار سال راه بمشام ميرسد پيالههاى آن از طلا و نقره و گوهرهاى الوان است. كليه بوهاى خوش را بمشام آشامنده خود ميرساند. آشامنده آب كوثر ميگويد: كاش من همين جا ميبودم و عوض و بدلى انتخاب نمىكردم و از اينجا بجاى ديگرى محول نميشدم.
اى مسمع! آيا نه چنين است كه از آن حوض سيراب خواهى شد! هيچ چشمى براى ما گريان نمىشود مگر اينكه بوسيله نظر كردن بكوثر شاد خواهد شد. هر كسى كه محب ما باشد از آب كوثر مىآشامد.
حضرت على بن ابى طالب عليه السّلام در حالى نزد حوض كوثر ايستاده كه عصائى از چوب عوسج بدست دارد و دشمنان ما را با آن دور ميكند. آنگاه مردى از دشمنان ميگويد: من در دنيا به يگانگى خدا و نبوت پيغمبر اكرم شهادت دادهام حضرت امير ميفرمايد: نزد فلانى كه امام تو بوده برو و از او بخواه تا براى تو شفاعت كند. وى ميگويد: آن امامى كه تو ميگوئى از من بيزارى ميجويد.
حضرت امير ميفرمايد: برگرد و از آن شخصى كه او را دوست و بر همه خلق مقدم ميداشتى و او را بهترين خلق ميدانستى تقاضا كن تا شفيع تو شود. زيرا كسى كه نزد تو بهترين خلق بود سزاوارتر است كه شفاعتش رد نشود. وى خواهد گفت: من از سوز عطش خواهم مرد. حضرت امير ميفرمايد: خدا تشنگى و عطش تو را زياد فرمايد!! مسمع گفت: فدايت شوم چگونه آن شخص ميتواند نزديك حوض كوثر بيايد در صورتى كه غير از او كسى نميتواند نزد آن حوض بيايد!؟ فرمود: براى اينكه او از كارهاى زشت بر كنار بوده و هر گاه كسى بما ناسزا ميگفته جلوگيرى ميكرده و از امور خطرناكى كه ديگران انجام ميدادند اجتناب مينموده. اين اعمال را بجهت محبتى كه بما داشته باشد يا از روى هوا و هوس انجام نميداده، بلكه براى آن جد و جهدى كه در باره عبادت و تدين خود داشته و از بد گوئى مردم خوددارى ميكرده انجام ميداده است. ولى قلبش منافق و داراى مذهب ناصبى و تابع ناصبىهاى گذشته و دوستى آنان بوده و ايشان را بر هر كسى مقدم مىداشته.(زندگی امام حسن مجتبی ترجمه ج44 بحار بخش سی و چهارم)
اجر شهادت امام حسین
در كتاب امالى شيخ از محمّد بن مسلم روايت ميكند كه گفت: از حضرت امام محمّد باقر و امام صادق عليهما السّلام شنيدم مىفرمودند: خداى سبحان در عوض شهادت امام حسين عليه السّلام مقام امامت را نصيب ذريه آن بزرگوار نمود، شفاء امراض را در تربت مقدس آن حضرت و مستجاب شدن دعا را نزد قبر مبارك آن بزرگوار قرار داد. ايامى را كه زوار آن بزرگوار بزيارتش ميروند و بر مىگردند جزء عمر آنان قرار نميدهد.
محمّد بن مسلم ميگويد: بحضرت صادق گفتم: اين خصلتها كه براى زوار حسين عليه السّلام باشد پس خود آن بزرگوار چه مقامى خواهد داشت!؟ فرمود: خداى مهربان امام حسين را به پيغمبر اكرم صلّى اللَّه عليه و آله و سلّم ملحق نموده و امام حسين هم داراى درجه و منزلت پيامبر خدا ميباشد.
سپس حضرت صادق عليه السّلام آيه- 31- سوره طور را تلاوت كرد كه ميفرمايد: وَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ اتَّبَعَتْهُمْ ذُرِّيَّتُهُمْ بِإِيمانٍ أَلْحَقْنا بِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ
افرادى كه ايمان آوردند و ذريه ايشان از ايشان تبعيت كردند ذريه آنان را به آنان ملحق نموديم. (زندگی امام حسن مجتبی ترجمه ج44 بحار بخش بیست و نهم)
تاریخچه عزاداری
بى شك نخستين كسانى كه در شهادت امام حسين(عليه السلام) به عزادارى پرداختند، اهل بيتِ آن حضرت و بنى هاشم بودند. شروع عزادارى آن حضرت بدون فاصله بعد از شهادت آن جناب در سرزمين كربلا بود; نقل شده، پس از اينكه امام حسين(عليه السلام) از پشت اسب به زمين افتاد و اسب خون آلودِ آن حضرت به خيمه ها رفت. زنان، و خواهران و دختران آن حضرت به محض شنيدن صداى اسب از خيمه ها بيرون ريخته و بر سر و صورت خود زدند; و جناب ام كلثوم فرياد مى كرد: وا محمدا! وا جداه! وا نبياه! وا ابالقاسماه! وا علياه! وا جعفراه! وا حمزتاه! وا حسناه! اين حسين(عليه السلام) است كه به زمين افتاده و در كربلا نقش زمين شده، سرش از قفا بريده شده و عمامه و ردايش به غارت رفته و آن قدر گريست تا غش كرد.
دومين مرحله اى كه اهل بيت در آن به عزادارى پرداختند و بر عزيزان خويش گريستند تا مردم را به گريه درآوردند; در شهر كوفه بود. اگر چه قاتلان امام حسين(عليه السلام) از مردم اين شهر بودند، ولى شيعيان آن حضرت نيز در اين شهر مى زيستند و اصولا اين شهر از زمان خلافت على(عليه السلام) مركز تشيع به شمار مى رفت. از اين رو، مردم اين شهر با ديدن حال اسيران، منقلب شده و اشك از چشمانشان سرازير شد، به حدى كه امام سجاد(عليه السلام) فرمود: اين زنان بر ما مى گريند پس چه كسى ما را كشته است. اما در طىّ راه به سوى شام، اهل بيت(عليهم السلام) را با حالت اسارت مى بردند و فرصت عزدارى به آنان نمى دادند; چنانكه سيد بن طاووس(رحمه الله) در كتاب اقبال از امام سجاد(عليه السلام) نقل كرده كه آن حضرت فرمود:«مرا به شتر لنگ بدون جهاز سوار كرده و سر مبارك پدرم بر نيزه بلندى نصب بود و زنان ما پشت سر من بودند، ولى شتران آنها جهاز داشت. نگهبانان هم پشت سر ما و اطراف ما حركت مى كردند و هرگاه يكى از ما چشمش مى گريست با نيزه بر سر او مى كوبيدند، تا آنگاه كه وارد دمشق شديم».
عكس العمل مردم شام نسبت به اسيران اهل بيت(عليهم السلام) مثل عكس العمل مردم كوفه نبود; زيرا مردم شام پيوسته تحت تأثير بنى اميه بودند و دمشق مركز حكومت آنان به شمار مى آمد; از اين رو، نقل كرده اند كه مردم شام، هنگام ورود اسيران اهل بيت(عليهم السلام)، بساط شادى و سرور به راه انداختند ولى بعد از اينكه امام سجاد(عليه السلام) در مسجد جامع دمشق، خطبه آتشينى ايراد فرمود و خود و خاندانش را به مردم شناساند و با كلماتى چون: منم فرزند مقتول به تيغ اهل جفا، منم فرزند لب تشنه صحراى كربلا…..مصائب پدرش را به مردم گفت; مردم سخت تحت تأثير قرار گرفتند و صداى گريه آنان برخاست. از اين روز جوّ شام منقلب گشت و يزيد ملعون مجبور شد، گناه قتل امام حسين(عليه السلام)را متوجه، ابن زياد كند و اهل بيت(عليهم السلام) توانستند، سه روز در شام عزادارى كنند. سيد بن طاووس نقل كرده:«در ميان زنان دربار يزيد، زنى از دوستداران بنى هاشم بود، بعد از ديدن سر بريده امام حسين(عليه السلام) صداى گريه اش بلند شد و نوحه سر داد» همچنين به نقل ابى مخنف، «زنان خاندان معاويه نيز با زنان اهل بيت(عليهم السلام)همدردى كردند و همراه آنان بر امام حسين(عليه السلام) نوحه سردادند و گريستند».
از ديگر مواردى كه اهل بيت(عليهم السلام) در آنجا به عزادارى پرداختند، چهلمين روز شهادت امام حسين(عليه السلام) واقع در سرزمين كربلا بود; آنگاه كه اهل بيت و خاندان امام حسين(عليهم السلام) از شام به سوى مدينه روانه بودند، براى زيارت قبور عزيزان از دست رفته خود، راه خويش را به جانب كربلا كج كردند و هنگامى كه به آن سرزمين رسيدند، با جابر بن عبد الله انصارى صحابى بزرگوار پيامبر(صلى الله عليه وآله) و تعدادى از بنى هاشم كه براى زيارت قبر امام حسين(عليه السلام) به آنجا آمده بودند مواجه شدند. اهل بيت(عليهم السلام)چند روز در آنجا براى آن حضرت و ساير شهيدان كربلا به سوگوارى و نوحه سرايى پرداختند; زنان آن منطقه نيز با شنيدن صداى گريه و ناله اهل بيت(عليهم السلام) به سوى آنان شتافتند و با آنان هم نوا شدند.
عزادارى امام حسين(عليه السلام) در عصر ائمه عليهم السلام
امامان معصوم(عليهم السلام) نیز پيوسته بر جدّ بزرگوارشان مى گريستند و در ايام محرّم محزون و غمگين بودند و مى كوشيدند تا براى امام حسين عليه السلام مجالس عزادارى برپا كنند; شيخ مفيد در مسار الشيعه نقل كرده كه، در روز عاشورا امام صادق (عليه السلام) مجلس عزا برپا مى كرد و از خوردن و نوشيدن خودارى مى نمود، تا اينكه ظهر مى شد، آنگاه مانند مصيبت زده ها غذاى اندكى مثل شير مى خورد و غذاى لذيد تناول نمى كرد. امام رضاعليه السلام درباره گرامى داشتن سالگرد شهادت امام حسين(عليه السلام) به وسيله پدرش امام كاظم(عليه السلام)مى فرمايد:«وقتى كه ماه محرم فرا مى رسيد، پدرم شاد ديده نمى شد; پيوسته غمگين بود، تا اينكه ده روز مى گذشت و روز دهم محرم مى رسيد، اين روز روزِ مصيبت و غم و اندوه او بود و مى فرمود: اين روز، روزى است كه حسين(عليه السلام) در آن شهيد شد». ابن شهر آشوب نيز نقل كرده كه امام رضا(عليه السلام)مى فرمود:«محرم ماهى است كه در عهد جاهليت جنگ را در آن ماه حرام مى دانستند، ولى [در عصر اسلام] در اين ماه خون ما را حلال شمردند، حرمت ما را شكستند، در اين ماه فرزندان و زنان ما را اسير كرده و آتش در خيمه هايمان زدند و هر چه در آنها بود، به غارت بردند و حرمت رسول خدا را در مورد ما رعايت نكردند، روزى كه حسين به شهادت رسيد، چشم هاى ما مجروح شد اشك هاى ما سرازير گشت»
اما در قرن سوم هجرى يعنى بعد از عصر امام رضا(عليه السلام)، بيشتر اوقات، ائمه اطهار در تقيه به سر مى بردند و امكان برپا كردن مجالس عزادارى امام حسين(عليه السلام)، براى آنان مهيا نبود. ولى با گذشت زمان اين مراسم در ميان شيعيان رونق و گسترش يافت و عده اى در امر مرثيه سرايى مهارت كافى كسب كردند .
. در عصر ائمه اطهار عليهم السلام عزادارى امام حسين عليه السلاماز لحاظ شكلى، محدود به مرثيه سرايى، گريستن و گرياندن بود. عمده مرثيه امام حسين(عليه السلام) در قالب شعر بود و مرثيه به وسيله شاعران شيعه خوانده مى شد. تعدادى نيز كه خود شاعر نبودند، اشعار شاعران بزرگ را در مرثيه امام حسين(عليه السلام) مى خواندند كه به آنها منشد مى گفتند كه تعدادى از آنها در حضور امام صادق(عليه السلام) به مرثيه سرايى پرداخته اند
در عصر امام صادق(عليه السلام) ذكر مصيبت امام حسين(عليه السلام) شكل گرفته بود، قصه گويى در كنار شعر سرايى يكى از راه هاى بيان واقعه كربلا بوده است; چنانكه در خبر عبدالله بن حماد بصرى آمده كه در روز نيمه شعبان تعدادى قصه گو در كنار قبر آن حضرت در كربلا به قصه گويى مى پردازند. اين نوع از مرثيه سرايى تا عصر آل بويه رواج داشته است.
يكى از مهم ترين مراحل عزادارى امام حسين(عليه السلام)، بعد از قدرت يافتن سلسله آل بويه در قرن چهارم هجرى مى باشد; كه اوج گسترش تشيع است. در اين قرن حكومت هاى شيعى چون: علويان طبرستان، زيديان يمن، حمدانيان در شمال عراق، فاطميان در مصر و آل بويه در عراق و ايران به روى كار آمدند. عزادارى امام حسين(عليه السلام) براى نخستين بار در اين قرن، در قلمرو و حكومت آل بويه و تحت حمايت آنان به صورت علنى و عمومى در كوچه و بازار برگزار شد; عموم مورخان اسلامى ، در ضمن وقايع سال 352 هـ. و سال هاى بعد از آن، كيفيت عزادارى شيعه را در روز عاشورا نوشته اند; ابن جوزى گفته است: «در سال 352 هـ. معزالدوله ديلمى دستور داد، مردم در روز عاشورا جمع شوند و اظهار حزن كنند; در اين روز بازارها بسته شد و خريد و فروش موقوف گرديد; قصابان گوسفند ذبح نكردند، هريسه پزها هريسه (حليم) نپختند، مردم آب ننوشيدند; در بازارها خيمه برپا كردند و به رسم عزادارى كرباس آويختند; زنان به سر و روى خود مى زدند و بر حسين ندبه مى كردند»! ابن اثير مى نويسد: «شمار عظيمى از شركت كنندگان با چهره هاى سياه شده و موهاى پريشان گرداگرد شهر بغداد مى گشتند و در روز عاشورا بر سينه مى زدند و اشعار حزن انگيز مى خواندند». با توجه به اينكه قرن چهارم، اوج گسترش تشيع بود و حكومت هاى شيعى در اكثر مناطق جهان اسلام از جمله: ايران، عراق، يمن، شام، مصر و طبرستان گسترده بودند، اين دستور معزالدوله به طور گسترده از سوى مناطق شيعه نشين به خصوص بغداد با استقبال رو به رو شد. از جمله سيف الدوله حمدانى ـ از حاكمان سلسله شيعى حمدانيان - در قلمرو حكومت خويش، در شمال عراق، در اين سال دستور عزادارى عمومى براى امام حسين(عليه السلام) را صادر كرد.
همچنين حاكمان فاطمى مصر، با اينكه با آل بويه رقيب بودند، ولى از روش آنان پيروى كردند و در روز عاشورا، عزادارى عمومى را براى امام حسين(عليه السلام) مرسوم كردند.
بعد از سقوط فاطميان نیز، عزادارى امام حسين(عليه السلام) در مصر ادامه يافت و ايوبيان نتوانستند آن را متوقف سازند.
بعد از اين زمان برپايى عزادارى براى امام حسين(عليه السلام) در روز عاشورا به سرعت در ميان شيعيان گسترش يافت و از جمله مهم ترين شعائر شيعى گشت. ابوريحان بيرونى ـ كه در قرن چهارم مى زيسته ـ در كتاب آثار الباقيه مى نويسد: «اما شيعيان در اين روز نوحه مى خوانند و مى گريند; اين مراسم، هم در مدينه السلام (بغداد) و هم در ساير شهرها و بلاد انجام مى گيرد». در عصر آل بويه، هر گاه عاشورا با عيد نوروز يا مهرگان مصادف مى شد، انجام مراسم عيد را به تأخير مى انداختند. حنبليان بغداد، به جهت كثرت شيعيان و حمايت آل بويه، نتوانستند از برپايى اين مراسم جلوگيرى كنند. اگر چه عكس العمل هايى داشتند كه گاهى خيلى شديد بود; از جمله حنابله براى دشمنى با شيعيان روز هجدهم محرم، روز قتل مصعب بن زبير را عزا مى گرفتند. حتى در سال 363هـ. حنابله بغداد به تعبير ابن كثير ـ كه خود سنّى متعصبى است و با شيعه دشمنى كرده ـ جاهلان سنّى دسته به راه انداختند و شبيه عايشه، طلحه و زبير ساختند و گفتند: با اصحاب على مى جنگيم، كه در اين فتنه تعدادى از طرفين كشته شدند. گاهى اميران آل بويه براى جلوگيرى از فتنه هاى حنابله، مجبور مى شدند دستور دهند، به طور موقت مراسم عزادارى عاشورا تعطيل شود; از جمله در سال 367 هـ. عضدالدوله دستور توقف عزادارى را در روز عاشورا صادر كرد.
مراسم عزادارى امام حسين(عليه السلام) بعد از عصر آل بويه در روز عاشورا و در مناطق شيعه نشين به طرز جدى رواج داشته است; چنانكه در كتاب النقص از زبان يك نويسنده متعصّب سنى در قرن ششم درباره شيعه آمده است: «اين طايفه روز عاشورا اظهار جزع و فزع مى كنند و رسم تعزيت را اقامت كنند و مصيبت شهداى كربلا تازه گردانند بر منبرها، قصه گويند، و علما سر برهنه كنند و عوام جامه چاك كنند و زنان روى خراشند و مويه كنند».
از اين رو از قرن ششم به بعد كتاب هاى زيادى در موضوع مقتل و شهادت امام حسين(عليه السلام)به رشته تحرير درآمده كه انگيزه نگارش آنها تنها بيان وقايع تاريخى نبوده، بلكه نويسندگان اين كتاب ها بيشتر رونق مراسم عزادارى و سوگوارى امام حسين(عليه السلام)را مدّنظر داشته اند; از اين رو در كتاب هايى چون: مقتل الحسين خوارزمى (م 568 هـ) و درر السّحط فى خبر السبط قضاعى (م 658 هـ)، مرثيه هاى منثور امام حسين(عليه السلام) آمده است. همچنين سيّدبن طاووس (م 664 هـ) كتاب خود، اللهوف على قتلى الطفوف را كه به معناى حزن و اندوه بر كشتگان طف مى باشد ـ با بحث درباره ثواب گريستن بر اهل بيت(عليهم السلام) به خصوص امام حسين(عليه السلام)شروع كرده است.
عزاداری در بین اهل سنت
اگر چه پيش از روى كار آمدن آل بويه برخى از گروه هاى متعصب اهل سنت به پيروى از بنى اميه و نواصب نسبت به عزادارى امام حسين(عليه السلام) عكس العمل هاى منفى داشتند و اين عكس العمل ها در عصر آل بويه، در قالب درگيرى هاى بسيارى كه در روز عاشورا ميان حنابله و شيعيان روى مى داد، بروز مى كرد. ولى به تدريج به جهت جايگاه خاندان پيامبر و علاقه اهل سنّت به سادات، سوگوارى امام حسين(عليه السلام) در روز عاشورا به ميان آنان نيز راه يافت; چنانكه عبدالجليل رازى مى گويد: «اولا معلوم جهانيان است كه بزرگان و معتبران ائمه فريقين از اصحاب امام مقدم بوحنيفه، و امام مكرّم شافعى، و علما و فقهاى طرايف، خَلَفاً عن سلف، اين سنّت را رعايت كرده اند و اين طريقت نگاه داشته . اولا خود شافعى كه اصل است و مذهب بدو منسوب است، بيرون از مناقب او را در حسين و شهداى كربلا مراثى بسيار است و يكى از آن قصيده اى كه مى گويد أَبكى الحسين و أرثى منه أهل بيت رسول ا… مصباحاً تا آخر قصيده با مبالغتى تمام و كمال
تقرب به اهل بيت(عليهم السلام) در ميان اهل سنّت، متأثر از تمايل عالمان بزرگ اهل سنّت، به محبّت اهل بيت(عليهم السلام) بوده است. محدثانى كه فضايل خاندان پيامبر را انكار نكرده و اين روايات را در كتاب هاى خود ذكر كرده اند; تعدادى از آنان در كتاب هاى رجال اهل سنّت مانند: ميزان الاعتدال ذهبى متهم به تشيّع شده اند . از جمله آنها مى توان از احمد بن حنبل امام مذهب حنبلى نام برد كه در دو كتاب خود مسند و فضائل الصحابه احاديث بى شمارى درباره فضائل اهل بيت(عليهم السلام) آورده است. همچنين محمد بن جرير طبرى دانشمند بزرگ جهان اسلام، اقدام به جمع آورى طرق حديث غدير كرده است.
همچنين كتاب هايى در خصوص مقتل امام حسين(عليه السلام) از سوى آنان نگارش يافته كه نشان دهنده وجود عزادارى در ميان اهل سنّت مى باشد; از جمله آنها، مقتل الحسين نوشته خوارزمى (م 568 هـ) و روضة الشهدا نوشته ملاحسين كاشفى (م 910 هـ) كه وى در مقدمه روضة الشهدا اشاره كرده كه علت تأليف اين كتاب وجود مراسم ساليانه عزادارى در آن سامان مى باشد، حتى يكى از عالمان حنفى به نام محمّد معين بن محمّد امين السندى التقوى (م 1161 هـ) كتابى به نام قرة العين فى البكاء على الحسين(عليه السلام)» تأليف كرده و در آن ثابت كرده است كه برپايى عزا براى حسين(عليه السلام)مختص به شيعه نيست و درباره لزوم گريه براى امام حسين(عليه السلام) سخن گفته است
شكل عزادارى امام حسين(عليه السلام) پس از 352 هجرى
اشكال و قالب هاى سوگوارى عاشورا را به شكل زير مى توان بيان كرد:
1-مرثيه سرايى و سرودن اشعار ـ كه قديمى ترين شكل سوگوارى امام حسين(عليه السلام) به شمار مى رود ـ هر چه بيشتر در اين عصر گسترش يافت و شاعران بسيارى در مظلوميت سيدالشهدا(عليه السلام) به مرثيه سرايى پرداختند; پترچلكووسكى در اين باره مى گويد: «مرثيه، نخستين قالب بيان تعزيه بود. در سده چهارم هجرى سراينده در قالب سوم شخص از سرگذشت حزن انگيز حسين ياد مى كرد و در شعر خود ضمن آنكه همدردى سوگواران را بر مى انگيخت، احساسات خويش را بيان مى كرد».در همين بستر در قرن پنجم و ششم منقبت خوانى به وجود آمد و مناقب خوانان در مجامع عمومى اشعارى را در فضيلت و منقبت ائمه اطهار(عليهم السلام) و مظلوميت و مراثى امام حسين(عليه السلام) قرائت مى كردند.
2- مقتل خوانى: از قرن چهارم شكل ديگر از مرثيه سرايى در كنار سرودن اشعار گسترش يافت كه عبارت بود از بيان مظلوميت شهيدان كربلا در قالب نثر يا همان مقتل خوانى كه تأليف كتاب هاى فراوان مقتل در اين راستا بوده است، با توجه به اينكه اين گونه كتاب ها صرف جنبه تاريخى نداشته و گرياندن هم از انگيزه هاى تأليف آنها بوده است و شاهد آن آوردن احاديثى است كه در ثواب و فضيلت گريه بر امام حسين(عليه السلام)واردشده است. البتّه اين شكل از مرثيه سرائى را مى توان در امتداد قصه گوئى دانست كه در قرون نخستين متداول بوده است.
3-دسته سينه زنى: دسته هاى سينه زنى شكل جديد عزادارى بود كه در عصر آل بويه به مراسم سوگوارى امام حسين(عليه السلام)افزوده شد; معزالدوله در سال 352 هـ دستور داد، روز عاشورا تعطيل شود. شيعيان به صورت دسته جمعى با حالت غم و اندوه به سر و روى خويش كاه و خاكستر مى پاشيدند و به سر و سينه مى زدند و اشعارى در عزاى امام حسين(عليه السلام)مى خواندند و خيابان هاى شهرها را مى گشتند. همچنين در اين روز مردم از تهيه غذا براى خويش خوددارى مى كردند. از اين رو نيكوكاران احسان و اطعام مى دادند. تنها آلتى كه از آن در اين نوع دسته ها نام برده شده طبل است. ابن كثير در اين باره مى گويد:"رافضيان در دولت بنى بويه در حدود سال 400 هجرى درباره عزادارى حسين(عليه السلام) اسراف و زياده روى مى كردند. در بغداد و ساير شهرها در روز عاشورا در بازارها و خيابان ها طبل مى زدند و بر سر خويش كاه و خاكستر مى پاشيدند و بر خيمه ها [به رسم عزادارى] كرباس آويخته بودند و مى گريستند و بسيارى از آنها به جهت همدردى با حسين(عليه السلام) آب نمى نوشيدند. زنان صورت هايشان را باز مى كردند و مى گريستند و به صورت و سينه خود مى زدند و پا برهنه در بازار مى رفتند».
شكل عزادارى امام حسين(عليه السلام) در عصر صفوى
عصر صفوى با توجه به شكل گيرى حكومت شيعى در ايران وارث آداب و رسوم و ميراث فرهنگىِ پيشين تشيّع بود; از جمله آنها اشكال و سوگوارى امام حسين(عليه السلام) بود. از سوى ديگر اين عصر را مى توان مرحله اوج گيرى عزادارى امام حسين(عليه السلام)دانست. اگر چه سير تكامل آن در اين دوره كامل نشد، ولى مى توان گفت: شكل تكامل يافته امروزى سوگوارى عاشورا و محرم، به شكلى ريشه در عصر صفوى دارد.
1-روضه خوانى: واژه روضه و عنوان روضه خوانى در اوائل عصر صفوى پديد آمد و پيش از آن، اين اصطلاح وجود نداشت; مرحوم ميرزا حسين نورى در كتاب لؤلؤ و مرجان مى گويد: «در عصر فاضل متبحر المعى ملا حسين كاشفى كه در حدود سنه نهصد بود چون كتاب روضة الشهدا را تأليف نمود، مردم رغبت نمودند در خواندن آن كتاب در مجالس مصيبت و به جهت فصاحت و اخلاق آن كتاب، هر كس از عهده خواندن آن بر نمى آمد، بلكه اشخاص مخصوصه بودند كه آنرا درست آموخته در مجالس تعزيه دارى مى خواندند و ايشان معروف شدند به روضه خوان يعنى خواننده كتاب روضة الشهدا پس از آن كم كم از آن كتاب به كتاب ديگر انتقال نمودند و از آن، بخواندن از حفظ و آن اسم اول برايشان ماند».
بايد توجه داشت كه روضه خوانان در عصر صفوى كار مناقب خوانان، مداحان و مرثيه سرايان گذشته را انجام مى دادند. از سوى ديگر جاى قصه گويان و مقتل خوانان و حتى واعظان را هم گرفته بودند.
از اين زمان به بعد وعظ و خطابه و مرثيه سرائى در وجود روضه خوانان جمع شده و آنان با در هم آميختن نظم و نثر، مردم را به گريه وا مى داشتند. اينان از ميان تحصيل كردگان علوم دينى بودند. اگر چه همه واعظان و گويندگان تخصص كافى در گرياندن مردم نداشته اند; پيتر و دلاوله سفرنامه نويس عصر شاه عباس مى نويسد: «هنگام ظهر در وسط ميدان در بين جماعتى كه گرد آمده اند يك مُلاّ كه غالباً از نسل محمد است و در ايران به او سيد، يعنى آقا مى گويند و علامت مميزه اش، عمامه سبز است، بالاى منبر مى رود. در تركيه به اين گونه اشخاص امير و در مصر به آنان شريف مى گويند و من بر خلاف تركيه كه اعقاب محمد هميشه عمامه سبز بر سر دارند، در ايران نديدم به غير از اين گونه مواقع كسى عمامه اى با اين رنگ بر سرگذارد. منبر مشرف بر همه زنان و مردانى است كه بعضى بر روى زمين و بعضى بر روى چهار پايه هاى كوتاه نشسته اند و مُلاّ بر روى آن شروع به روضه خوانى و توصيف حسين مى كند و به شرح وقايعى كه منجر به قتل او شد مى پردازد و گاهى نيز شمايلى چند نشان مى دهد و روى هم رفته تمام سعى و كوشش خود را به كار مى بندد، تا هر چه ممكن است بيشتر حاضرين را وادار به ريختن اشك كند».
2-دسته هاى سينه زنى: راه افتادن دسته هاى سينه زنى از زمان آل بويه در ميان شيعيان رايج گرديد. در عصر صفوى نيز دسته هاى سينه زنى همراه با خواندن اشعار با آهنگ يكنواخت ـ كه در سوگ امام حسين(عليه السلام) سروده شده بود ـ در كوچه ها و خيابان ها مى گشتند. در اين عصر براى افزايش هيجان مردم و هر چه شكوهمندتر شدن دسته هاى عزادارى نواختن طبل و كوبيدن سنج معمول گرديد و ادوات جنگى ـ كه در ميدان رزم كاربرد داشت ـ به اين گونه مجالس راه يافت. شيپور زنى، علم گردانى، حركت دادن كتل، مورد استفاده سوگواران قرار گرفت. گردانيدن مركب بدون راكب در ميادين عمومى و معابر در هنگام عزادارى از سنتّهاى رايج اين عصر به شمار مى آيد.
از جمله چيزهايى كه بعد از اين عصر به دسته هاى سينه زنى اضافه شد، عبارت بود از خون آلود كردن سر و صورت با تيغ زدن و قمه زدن به فرق سر با توجه به گزارش هايى كه در عصر قاجار موجود است، اين عمل در آن زمان معمول و رايج بوده است. به احتمال زياد نخست اين عمل از سوى صوفيان و درويشان انجام مى گرفته است; چنانكه پيتر و دلاوله از سيّاحان عصر شاه عباس مى گويد:"بسيارى از دراويش در كوچه هاى پر آمد و رفت شهر، تمام بدن خود تا گلو و حتى قسمتى از سر را در خمره هايى از گلِ پخته كه در داخل زمين پنهان شده، فرو مى كنند بطورى كه انسان تصور مى كند واقعاً مدفون شده اند و از طلوع تا غروب خورشيد و حتى تا پاسى از شب گذشته به همين نحو باقى مى مانند… جمعى ديگر در ميدان ها و كوچه هاى مختلف و جلوى خانه هاى مردم برهنه و عريان در حالى كه فقط با پارچه سياه يا كيسه تيره رنگى ستر عورت كرده و تمام سر تا پاى خود را با ماده اى سياه و براق شبيه آنچه ما براى رنگ زدن جلد شمشير يا فلزات ديگر استعمال مى كنيم، رنگ زده اند حركت مى كنند و تمام اين تظاهرات براى نشان دادن مراتب سوگوارى و غم و اندوه آنان در عزاى حسين است. به همراه اين اشخاص عده اى برهنه نيز راه مى روند كه تمام بدن خود را به رنگ قرمز درآورده اند. تا نشانى از خون هايى كه به زمين ريخته و اعمال زشتى كه آن روز نسبت به حسين(عليه السلام) انجام گرفته است، باشد و همه با هم آهنگ هاى غم انگيز در وصف حسين(عليه السلام) و مصائبى كه بر او وارد شد، مى خوانند و دو قطعه چوب يا استخوانى را كه در دست دارند به يكديگر مى كوبند و از آن صداى حزن انگيزى به وجود مى آورند و به علاوه حركتى به سر و تن خود مى دهند كه علامتى از اندوه بى پايان آنهاست و بيشتر به رقص شباهت دارد».
3-تعزيه و شبيه خوانى: با توجه به گزارش هايى كه از سوى سفرنامه نويسان از شكل عزادارى عصر صفوى در دست است، مى توان گفت كه تعزيه و شبيه خوانى در عصر صفوى به عنوان شكل مستقلى از عزادارى و سوگوارى ايام محرم در كنار دسته هاى سينه زنى، همانند امروز مطرح نبوده است، بلكه در مراحل مقدماتى و ابتدايى قرار داشته است; در سفرنامه پيتر و دلاوله در عصر شاه عباس آمده است: «پس از اينكه روز دهم ماه محرم يعنى روز قتل فرا رسيد (اين روز امسال مصادف با هشتم ژانويه شد) از تمام اطراف و محلات اصفهان و به طورى كه قبلا به مناسبت روز قتل على توصيف كردم، دسته هاى بزرگى به راه مى افتد كه به همان نحو بيرق و عَلَم با خود حمل مى كنند و بر روى اسب هاى آنان سلاح هاى مختلف و عمامه هاى متعدد قرار دارد و به علاوه چندين شتر نيز همراه دسته ها هستند كه بر روى آنها جعبه هايى حمل مى شود كه درون هر يك سه چهار بچه به علامت بچه هاى اسير حسين شهيد قرار دارند. علاوه بر آن، دسته ها هر يك به حمل تابوت هايى مى پردازند كه دور تا دور آنها مخمل سياه رنگى پيچيده شده و در روى آنها يك عمامه كه احياناً به رنگ سبز است و همچنين يك شمشير جاى داده اند…(کتابخانه دیجیتال تبیان مقاله تاریخ عزاداری برای امام حسین از غلامحسین محرمی)
احکام عزاداری
1- نذر و وقف
سوال: آيا اطعام و نذري را كه براي ظهر عاشورا در نظر گرفته شده مي‌توان در روزهاي ديگر محرّم، انجام داد؟
درفرض سؤال نمي‌توان اطعام و نذر مذكور را درغير روز عاشورا انجام دهد.( بخش استفتائات از سایت آیت الله صافی گلپایگانی)
سوال:گاهي پيشنهاد مي‌شود هدايا و نذورات مربوط به عزاداري كه براي روضه‌خواني حضرت سيد الشهدا عليه‌السلام تعيين مي‌شود در قالب عزاداري‌هاي نمايشي و تئاتري مصرف شود، آيا اين امر جايز است؟
ج) هدايا و نذور بايد در مواردي كه مورد نظر هديه دهنده و نذر كننده است مصرف شود و به همان روش معمول سابق نه به صورت نمايش و تئاتر. (بخش استفتائات از سایت آیت الله صافی گلپایگانی)
سوال:حکم اضافات نذورات نقدی و جنسی از قبیل روغن - گوشت و… که بعضا جنبه فاسد شدن نیز دارند در ایام عاشورای حسینی یا دیگر ایام چیست؟
می توانید در مجالس دیگر مصرف کنید و اگر آنها هم نیاز ندارند آن را بفروشید و پول آن را در مجالس عزاداری آینده در همان مکان صرف کنید. (بخش استفتائات از سایت آیت الله مکارم شیرازی)
سوال:طریقه نذر صحیح براى مراسم عزاداری حضرت سیدالشهداء (علیه السلام) چگونه است؟
باید نذر کنند که براى رضاى خدا به مراسم حسینى، فلان کمک را مى کنند، و نذر براى پرچم و امثال آن صحیح نیست، بلکه باید براى خدا به نیت کمک به عزاى صاحب پرچم یعنى امام حسین(علیه السلام) و یارانش باشد. (بخش استفتائات از سایت آیت الله مکارم شیرازی)
سوال:آیا تغییر نذر از محلی به محل دیگر یا از نوعی به نوع دیگر به ضرورت آیا جایز است؟ مثلا نذر داشته به عزاداران شربت بدهد و حالا چون هوا سرد شده حالا شیر گرم بدهد ؟
اگر نذر با شرایط شرعی باشد که از جمله آنها خواندن صیغه نذر است که در نذر حتما باید صیغه خوانده شود، این جمله باید گفته شود یا به صورت عربی که “للّه علیّ” که چنین کاری انجام دهم، یا به زبان فارسی مثلا گفته شود “برای خداست به عهده من” که چنین کاری را انجام دهم - حالا ممکن است شرطی هم داشته باشد که اگر بیمارم خوب شد، صاحب خانه شدم اگر مثلا در فلان آزمون موفق شدن و امثال اینها – که اگر شرط محقق شده عمل به نذر واجب میشود. اگر نذر واجب شد دیگر تغییر در آن ممکن نیست. اگر عمل به آن نذر موضوع دیگر ندارد، یعنی مثلا نذر کرده بوده شربت بدهد دیگر هوا سرد است و عمل به آن نذر واجب نیست. اما آیا اگر به جایش به مردم و عزاداران شیر گرم دهد اشکال دارد؟ نه اشکال ندارد. ثواب آن را هم میبرد اما از نظر حکم شرعی که آیا واجب است یا نه؟ نظر حضرت آقا این است که اگر به هر حال موضوع منتفی شد و نمی‌شود به آن عمل کرد و در حقیقت در مورد خودش خرج نمی‌شود، عمل به آن واجب نیست. حالا اگر دلش بخواهد ثوابی ببرد اشکالی ندارد، مثلا به جای شربت شیر گرم به عزاداران بدهد.(برگرفته از سایت آیت الله خامنه ای)
سوال: ……. سوال من این است ، چهل روز روضه نذر کرده‌ام اما شرایط خانه‌ام طوری نیست که همه چهل روز را روضه‌خوانی داشته باشم. چکار کنم؟
در احکام نذر آمده است که اگر نذر با شرایط شرعی باشد عمل به آن الزام آور و واجب است و در صورتی که شخص دیگر توانایی عمل به نذر را نداشته باشد و نتواند عمل کند، وجوبش ساقط است. بنابراین اگر توانایی عمل به نذر را ندارید و نذرتان هم مقید بوده که در خانه باشد و الان هم در خانه نمی‌توانید به آن عمل کنید دیگر واجب نیست. اما اگر نذر، مطلق بوده و قبلا در خانه این مراسم را برگزار می‌کردید و الان اگر جای دیگر بتوانید مراسم را برپا کنید عمل به نذر واجب است. بنابراین خلاصه پاسخ سوال این شد که اگر کسی نذری کرده که با شرایط صحیح بوده و بر او واجب شده و الان دیگر توانایی عمل به آن نذر را ندارد یا از نظر مالی یا از نظر توانایی بدنی یا از جهات دیگر، الان عمل به نذر ساقط است و دیگر واجب نیست. .(برگرفته از سایت آیت الله خامنه ای)
سوال: آيا وجوهي را كه براي منظوري خاص در عزاداري هديه شده است مي‌توان در موارد ديگري غير از آن، در عزاداري مصرف نمود؟ (مثل پولي كه براي غذا و اطعام داده شده ولي به مصرف خريد لوازم برسد)
ج) صرف وجوهي كه مصرفشان مورد خاص است در غير آن مورد جائز نيست و موجب ضمان است .
(بخش استفتائات از سایت آیت الله صافی گلپایگانی.)
سوال: حكم استفاده شخصي از وسايل و لوازمي كه بدون خواندن صيغه وقف، فقط به منظور استفاده در عزاداري سيدالشهداء عليه‌السلام تهيه شده است چگونه است؟ و در صورتي كه كسي چندين بار جاهلاً اين كار را ميكرده وظيفه اش چيست؟
ج) استفاده شخصي از وسائل مذكور جايز نيست و كسي كه استفاده شخصي نموده بايد توبه كند و در برخي موارد، موجب ضمان است. (بخش استفتائات از سایت آیت الله صافی گلپایگانی.)
2- قمه زنی وآسیب رساندن به بدن
سوال: راجع به قمه‌زنی نظر حضرت آقا را پرسیدند که به نظر ایشان چه حکمی دارد؟ آیا مقلدین سایر مراجع هم باید از این دستور تبعیت کنند؟ و نکته دوم اینکه آیا مخفیانه بودن یا مخفیانه نبودن آن با هم فرقی دارد؟
خب نظر آقا در مورد قمه‌زنی را شاید همه شنیده باشید که ایشان این کار را در وضعیت فعلی حرام میدانند. تعبیر ایشان این بود که نه سابقه‌ای دارد - این کار، حالا ممکن است یک سابقه‌ای داشته باشد اما در گذشته‌های دور یک چنین کارهایی مثل قمه‌زنی سابقه‌ای بین مومنین نداشته است - افزون بر اینکه امروزه از این عمل علیه مکتب اهل‌بیت علیهم‌السلام و علیه شیعیان سواستفاده میشود. شما اگر مراجعه کنید به برخی از سایت‌ها و کلمه شیعه را بزنید، همین تصویر قمه‌زنی دیده میشود. فلذا بله این کار به نظر حضرت آقا حرام است و باید از این کار پرهیز شود و فراتر از فتوا، ایشان تعبیرشان این بوده که این عزاداری نیست،بلکه تخریب عزاداری است.بنابراین همه مومنین و مقلدین سایر مراجع با کمال احترام به مراجع معظم تقلید، از این دستور باید تبعیت کنند و از اینگونه کارها در عزاداری که اینها عزاداری نیست، بلکه به ضرر مکتب اهل‌بیت علیهم‌السلام است پرهیز کنند. و فرقی هم بین قمه‌زنی مخفیانه یا علنی نگذاشتند؛ بنابراین حتی جداگانه هم سوال شده است در مورد اینکه مخفیانه بروند قمه بزنند، فرمودند نه این کار را هم نباید بکنند و منع کردند. (برگرفته از سایت آیت الله خامنه ای)
علامه امین عاملی: «قمه زنی و اعمالی دیگر از این قبیل در مراسم عزاداری حسینی به حکم عقل و شرع حرام است و زخمی ساختن سر، که نه سود دنیوی دارد و نه اجر اخروی، ایذاء نفس است که خود در شرع حرام است و در مقابل این عمل، شیعه اهل بیت را در انظار دیگران مورد تمسخر قرار داده و آنها را وحشی قلمداد می کنند . شکی نیست که این اعمال ناشی از وساوس شیاطین بوده و موجب رضایت خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل بیت اطهار علیهم السلام نیست.اعیان الشیعه، ج 10، ص 363
سؤال: قمه زدن در عزاداری امام حسین علیه السلام چه حکمی دارد؟
امام خمینی رحمه الله: اگر موجب ضرر نباشد مانع ندارد، ولی در این زمان این عمل نشوداستفتاءات، ج 3، ص 581، س 38
مقام معظم رهبری: اگر موجب وهن مذهب در زمان حاضر و یا مستلزم خوف خطر جان یا ضرر معتنی به باشد، جایز نیست.بیانات رهبری و استفتائات آیات عظام پیرامون عزاداری عاشورا، ص 35 .
آیت الله جوادی آملی: چیزی که مایه وهن اسلام و مایه هتک حرمت عزادارای است جایز نیست، انتظار می رود از قمه زنی و مانند آن پرهیز شود همان، ص 42
سؤال: اگر قمه زدن در عزاداریها موجب مرگ کسی شد، آیا این عمل خودکشی و گناه محسوب می شود؟
مقام معظم رهبری: اگر با خوف خطر جان اقدام کرده باشد، حکم انتحار دارد. همان، ص 35
سؤال: آیا قمه زنی جایز است؟ چنانچه در این خصوص نذری وجود داشته باشد وظیفه چیست؟
آیت الله فاضل لنکرانی: با توجه به اینکه ایران اسلامی به عنوان ام القرای جهان اسلام شناخته می شود، و اعمال و رفتار ملت ایران به عنوان الگو و بیانگر اسلام است، باید با سوگواری و عزاداری امام حسین علیه السلام به گونه ای عمل شود که موجب گرایش بیشتر به آن حضرت گردد .
مسئله قمه زدن نه تنها نقشی ندارد بلکه به علت عدم قابلیت پذیرش و نداشتن هیچگونه توجیه قابل فهم مخالفین، نتیجه سوء بر آن مترتب خواهد شد . لذا لازم است شیعیان از آن خودداری کنند . و چنانچه در این مورد نذری وجود داشته باشد نذرصحیح نیستجامع المسائل، ج 1، ص 623، س 2172
آیت الله نوری همدانی: اشکال دارد. هزار و یک مسئله، ج 2، ص 179، س 597 .
سوال: پدر و مادرى نذر مى کنند که اگر خدا به آنان فرزند پسر بدهد روز عاشورا بر سر او تیغ بزنند، آیا با توجّه به این که انجام این گونه اعمال باعث وهن شیعه و عزادارى سیّدالشهدا(علیه السلام) و موجب سوء استفاده دشمنان اسلام مى گردد عمل به این نذر واجب است؟
این نذر صحیح نیست چون در نذر رجحان عمل شرط است و این عمل با توجّه به این که بهانه اى به دست دشمنان اسلام براى زیر سؤال بردن کلّ مسائل سوگوارى خامس آل عبا(علیه السلام) که از افضل قربات است مى دهد، خالى از اشکال نیست و بر فرض رجحان این عمل، نذر درباره دیگرى کردن صحیح نیست. (بخش استفتائات از سایت آیت الله مکارم شیرازی)
سوال : نظرحضرت عالی درباب تیغ زدن عزاداران امام حسین (ع) درروزعاشورا به عنوان ادای نذریا کسب اجر اخروی چیست؟ سلامت وتوفیق وطول عمرشماراازدرگاه خداوندرحمان خواستاریم. جمعی ازعزاداران امام حسین(ع)
عزاداری سیدالشهداء(ع) از افضل قربات است ولی باید از انجام اعمالی که موجب ضرر به بدن یا وهن مذهب می شود اجتناب کنید.و چنین نذری لازم الوفاء نیست. (بخش استفتائات از سایت آیت الله مکارم شیرازی)
سوال: آیا در مجالس عزاداری حضرت امام حسین (علیه السلام)، ناله وشیون بلند سردادن و به سر و صورت زدن جایز است ؟
اشکال ندارد. (بخش استفتائات از سایت آیت الله سیستانی )
سوال: حكم چاك زدن گريبان و بر سر و صورت زدن در مصيبت امام حسين عليه‌السلام چيست؟
بر سر و صورت زدن و گريبان چاك زدن در مصيبت آن بزرگوار مانعي ندارد. (بخش استفتائات از سایت آیت الله صافی گلپایگانی.)
سوال: برخي در جلسات سينه زني و عزاداري معصومين عليه‌السلام در حال عزاداري صورت خود را خراش انداخته و به صورتشان خون جاري مي‌شود؛ عزاداري به اين شكل چه حكمي دارد؟
معلوم نيست كه اين كارها به عنوان ابراز شدت تألم بر مصائب اهل‌بيت علهيم السلام و عزاداري براي آن بزرگواران وهن باشد؛ بلي اگر موجب ضرر معتني به شود جائز نيست. (بخش استفتائات از سایت آیت الله صافی گلپایگانی.)
سوال: سينه‌زني، زنجيرزني و يا به سر و صورت كوبيدن در خلال عزاداري، به طوري‌كه موجب صدمه، مثلاً مجروح شدن و يا سرخ شدن مي‌شود، چه حكمي دارد؟
اگر صدمه معتد به نباشد اشكال ندارد. (بخش استفتائات از سایت آیت الله صافی گلپایگانی.)
سوال: در مراسم عزاداري ائمه معصومين عليهم السلام سينه زدن يا چنگ زدن به صورت به طريقي كه خون بيايد چه حكمي دارد؟
عزاداري بر آن بزرگواران به هر نحوي كه موجب ضرر معتدّ به به بدن نباشد و مشتمل بر خلاف شرع از هر جهت نباشد مطلوب است . (بخش استفتائات از سایت آیت الله صافی گلپایگانی.)
سوال: سینه زدن با تیغ و یا زنجیر زدن با زنجیرى که داراى چاقو و یا تیغ مى باشد و منجر به زخمى شدن بدن و جارى شدن خون مى شود، چه حکمى دارد؟
همان گونه که قبلا نیز اشاره کرده ایم مسأله عزادارى حضرت سیّدالشهدا(علیه السلام) در هر زمان و در هر مکان از افضل قربات و مایه تقویت روح ایمان و شهامت اسلامى و ایثار و فداکارى و شجاعت در مسلمین است ولى کیفیّت عزادارى باید چنان باشد که بهانه اى به دست دشمنان اسلام ندهد و موجب سوء استفاده از آن نشود و این مراسم عظیم و پرشکوه تضعیف نگردد و به همین جهت از کارهایى که موجب وهن مذهب است باید پرهیز شود. (بخش استفتائات از سایت آیت الله مکارم شیرازی)
3- استفاده از الفاظ نامناسب در مداحی
سوال : کسانی که در اشعار خود یا در مراسم مداحی وسینه زنی خود را سگ اهل البیت علیهم السلام میخوانند. آیا بیان چنین جملاتی دارای اشکال است؟
این گونه تعبیرات شایسته عزاداران حسینی نیست. (بخش استفتائات از سایت آیت الله مکارم شیرازی)
سوال: لطفاً در مورد جلسات عزادارى به سؤالات زیر پاسخ دهید:
1ـ سرودن و خواندن شعرهایى که در آن از الفاظى نامناسب (مثل سگ و الاغ و رقّاص و مانند آن) استفاده شده، و الفاظ مذکور را به ساحت مقدّس ائمّه اطهار(علیهم السلام)و خودشان نسبت مى دهند چه حکمى دارد؟
2ـ آیا تقلید صداى سگ، یا الاغ، یا کبوتر در موقع سینه زدن، جهت اظهار عجز در مقابل ائمّه(علیهم السلام) جایز است؟
3ـ سینه زدن و زنجیر زدن بر سینه و شانه به صورت نشسته، یا در حال ایستاده به طورى که بدن لخت باشد، و سینه انسان بسیار سرخ شود، یا خون بیاید، و همچنین هروله کردن و بالا و پایین پریدن در هنگام سینه زدن چه حکمى دارد؟
4ـ آیا به کار بردن لفظ «حُوُسین» به جاى «حسین»(علیه السلام) جایز است؟
5ـ فریاد کشیدن، و کوبیدن سر به در و دیوار و زمین، در جلسات عزادارى چه حکمى دارد؟
عزادارى ائمّه اطهار(علیهم السلام)، مخصوصاً خامس آل عبا(علیه السلام)، از افضل قربات است، و سرودن و خواندن اشعارى که حاکى از مظلومیّت و زحمات و فدارکارى آن حضرات نماید کار بسیار خوبى است; ولى باید از هرگونه کارى که باعث هتک حرمت آن بزرگواران مى شود، و موجب وهن مذهب در نظر دیگران مى گردد، و به بدن آسیب مى رساند پرهیز گردد. و تعبیراتى که در عرف توهین آمیز است، مانند نسبت سگ به خود دادن، یا صداى حیوانات در آوردن، هیچ کدام مناسب مجالس عزادارى نیست. و باید به همه نصیحت کنند که از این امور، که باعث وهن این مراسم بزرگ مى شود، و موجب ناراحتى حضرت بقیة الله مى گردد، پرهیز کنند. (بخش استفتائات از سایت آیت الله مکارم شیرازی)
سوال: اخیراً در بعضى مجامع و هیئات مذهبى تهران اشعارى سروده و خوانده مى شود که در ضمن آن، لفظ جلاله (الله) را به ذوّات مقدّسه عصمت ـ علیهم صلوات اللّه ـ و غیره نسبت مى دهند، مثلا گفته مى شود من على اللّهى ام، یا من حسین اللّهى ام و یا زینب اللّهى ام، آیا بیان این گونه اشعار جواز شرعى دارد؟
این تعبیرات مناسب افراد معتقدبه مکتب معصومین(علیهم السلام) نیست و لازم است به این اشخاص تذکّر داده شود و آنها را از این کار نهى کرد و براى بزرگداشت مقام آن بزرگواران راههاى خوب و سنجیده و معقول وجود دارد که نیازى به این حرفها ندارد. (بخش استفتائات از سایت آیت الله مکارم شیرازی)
سوال: بردن الفاظی چون « ما همه سگ حسینیم » در مجالس عزاداری امام حسین (ع) اشکالی دارد؟
عزاداری خامس آل عبا از مهمترین شعائر دینی است ولی باید از سخنان و اشعاری که متناسب با عزاداران اهل البیت نیست جداً خودداری شود زیرا حضرت سیدالشهدا از این گونه امور بیزار است. (بخش استفتائات از سایت آیت الله مکارم شیرازی)
سوال: در برخي از جلسات مذهبي و عزاداري براي اظهار نهايت تذلّل در برابر اهل بيت عليهم السلام عدّه‌اي صداي حيوانات مانند سگ از خود در مي‌آورند. حكم شرعي آن را بيان فرماييد؟
چون در انظار بعضي موهن است سزاوار است اظهار ارادت و ولايت خود را در صورت‌هاي جالب و تحسين‌آميز انجام دهيد. (بخش استفتائات از سایت آیت الله صافی گلپایگانی.)
4- تعارض عزاداری با حق الناس
سوال: در برخی هیئت‌ها به علت استقبال پرشور جوانان و تراکم جمعیت و کمبود جا در حسینیه‌ها، خیابان‌های اطراف بسته شده یا تردد در آنها با مشکل مواجه میشود. آیا این کار اشکال دارد؟ یا اینکه صدای عزاداری خیلی بلند باشد، اگر موجب آزار و اذیت نشود چطور؟ و اگر اشکال دارد، آیا شرکت در این مجالس با علم به اینکه داخل حسینیه نمیتوان حضور پیدا کرد اشکال دارد؟
اولا بدانیم که عزاداری حضرت اباعبدالله حسین علیه‌السلام از افضل قربات است. تاثیر بسیار زیاد و آثار و برکات بسیار زیادی دارد و همچنان باید مراسم عزاداری اباعبدالله حسین علیه‌السلام زنده بماند و تاکید بر آن است. خود سیره مقام معظم رهبری هم بر این است که در برخی از ایام سال مجلس عزا برپا می‌کنند، ذکر مصیبت و نوحه‌خوانی انجام میشود در محضر ایشان. اما در برخی از ایام، بیرون آمدن هیئت‌های عزاداری و دسته‌ها جزء شعائر دینی است مثل تاسوعا و عاشورا. خب به طور طبیعی برخی از خیابانها بسته میشود برخی از راه‌ها بسته میشود گرچه همان جاها هم اگر بشود مراعات کنند که بسته نشود بهتر است. اما مثل راهپیمایی روز قدس، راهپیمایی 22 بهمن، تاسوعا، عاشورا و امثال اینها طبیعی است ، اکثر مردم هم در این مراسم حضور دارند. اما در غیر این مواقع که شخصی در حسینیه‌ای یا در منزل خودش مجلس عزایی برپا کرده است ولو اینکه عزاداری سید و سالار شهیدان باشد، نباید خلاف مقررات نظام باشد یعنی بستن راه‌ها، به خاطر مجلس عزاداری شخصی - گرچه عرض کردم حساب تاسوعا و عاشورا جداست و اصلا خروج این هیئت‌ها و دسته‌ها جز شعائر دینی محسوب میشود و به طور طبیعی خیلی راه‌ها بسته میشود مردم هم مطلع هستندو قالب مردم هم در این مراسم شرکت دارند - اما در غیر این مواقع مومنین باید مراعات کنند، راه بر مردم بسته نشود و صدای بلندگوها آزاردهنده نباشد و مردم را اذیت نکند، همچنین صدای طبل و امثال اینها و کارهای دیگری که جانبی است - مثل ایستگاه‌های صلواتی که برپا می‌کنند- و خوب هم هست؛ ولی یک جایی باشد که هم راه مردم بسته نشود، ایجاد مزاحمت نشود و نظافت خیابان ها حفظ بماند. اما پرسیدند آیا شرکت در چنین مجلسی اشکال دارد؟ نه، شرکت در آن مجلس ولو جا هم نباشد اشکالی ندارد، ولی شما مزاحمت ایجاد نکنید و راه را نبندید. .(برگرفته از سایت آیت الله خامنه ای)
سوال: اگرعزاداری برای امام حسین (علیه السلام)باعث تضییع حقوق دیگران شودآیاموجب ضمان خواهدشد؟ بطورکلی آیادراین موردخاص رعایت حقوق دیگران واجب است باتشکر
عزاداری یکی از مستحبات مهم است ولی حفظ حقوق دیگران از واجبات است. بنابراین باید طوری عزاداری کرد که حقوق کسی ضایع نشود. (بخش استفتائات از سایت آیت الله مکارم شیرازی)
سوال: راه اندازي دسته‌هاي عزاداري در كوچه و خيابان كه باعث ترافيك مي‌شود، چه حكمي دارد؟
در حد متعارف ايام عزاداري اشكال ندارد. (بخش استفتائات از سایت آیت الله صافی گلپایگانی.)
سوال: بعضي عزاداري‌ها و هيئات به صورت چادر و خيمه در كوي و خيابان بر پا مي‌شود و برخي از همسايگان به اين كار، رضايت ندارند، و اقامه مجلس به اين شكل و شركت در آن چه حكمي دارد؟
اين مراسم را به نحوي برگزار كنند كه موجب زحمت عابرين و همسايگان نشود. (بخش استفتائات از سایت آیت الله صافی گلپایگانی.).
سوال: ايجاد سر و صدا، كم يا زياد، در هنگام عزاداري، در صورتي كه از رضايت همسايگان بي اطلاع هستيم، چه حكمي دارد؟ (آيا رضايت تك تك همسايه‌ها كافي است يا اغلب ايشان)؟
عزت و شأن اين برنامه خود مقتضي است كه مزاحمت فراهم نشود. (بخش استفتائات از سایت آیت الله صافی گلپایگانی.)
سوال: عزاداري در نيمه شب كه موجب بر هم زدن آسايش و خواب مردم مي‌شود از نظر شرعي چه حكمي دارد؟
به طور كلي مزاحمت و آزار اشخاص چه در خواب باشند چه در بيداري جائز نيست؛ اين مراسم بايد در حدّ معمول و متعارف انجام شود. و در بعض موارد مثل شب عاشورا، صدق اذيت نميكند. (بخش استفتائات از سایت آیت الله صافی گلپایگانی.)
سوال: اگر براي برپايي هيأت، بنا به فرض از مالي استفاده شود كه صاحب آن راضي نيست، اقامه و شركت در آن مجلس چگونه است؟ و درصورت عدم اطلاع از رضايت صاحب مال، حكم مسئله چيست؟
اگر عين مالي كه صاحبش راضي نيست مورد استفاده قرار گيرد تصرف در آن حرام است و ضمان دارد. (بخش استفتائات از سایت آیت الله صافی گلپایگانی.)
5- عزاداری بانوان
سوال: شغل بعضى از خانمها ذکر توسّل به اهل بیت(علیهم السلام) در مجالس زنانه است، گاهى از اوقات در زمانى که مشغول روضه خوانى هستند مرد و یا بچه هایى که خوب و بد را مى فهمند وارد حیاط آن خانه مى شوند و صداى این خانم را مى شنوند، حکم این قبیل روضه خوانیها چیست؟
در این مورد که نوشته اید، صداى خود را آهسته تر کند و یا بدون تکیه به صوت بخواند. (بخش استفتائات از سایت آیت الله مکارم شیرازی)
سوال:اگر نامحرم صدای نوحه‌خوانی یا گریه یا ناله‌زدن زنان را بشنود اشکال دارد؟
اگر موجب جلب توجه نامحرم باشد یا مفسده‌ای بر آن مترتب باشد اشکال دارد. اما اگر در آن حد نباشد، به نظر حضرت آقا حرام نیست ، اما شایسته هم نیست که صدای گریه و ناله و ضجه و عزاداری خانمها را مردان نامحرم بشنوند. .(برگرفته از سایت آیت الله خامنه ای)
سوال: آيا گريه كردن زن‌ها با صداي بلند در مجالس عزاي ائمه اطهار عليهم السلام بخصوص حضرت سيد الشهداء عليه‌السلام با توجه به حضور مردان نامحرم در مجلس مذكور جايز است؟
اشكال ندارد. (بخش استفتائات از سایت آیت الله صافی گلپایگانی.)
سوال: ايستادن و نگاهِ خانمها به مرداني كه در خيابان مشغول عزاداري هستند، چه حكمي دارد؟ و مسئوليت دست اندركارانِ هيئت در اين مورد چه مقدار است؟
نگاه كردن خانمها به بدن مردان نامحرم جايز نيست. (بخش استفتائات از سایت آیت الله صافی گلپایگانی.)
سوال:راه رفتن خانمها در عقب دسته هاي عزاداري چه حكمي دارد؟
اگر مستلزم ارتكاب معصيت نباشد اشكال ندارد. (بخش استفتائات از سایت آیت الله صافی گلپایگانی.)
6- تعزیه و شبیه خوانی
سوال: پوشیدن لباسى که مخصوص زن نمى باشد و صرفاً براى پوشیدن در شبیه خوانى درست شده است (این لباس از قطعه اى پارچه سیاه که تا اندازه اى شبیه چادر دوخته شده مى باشد تشکیل شده است) و مردانى که در نقش زن انجام وظیفه مى نمایند از آن استفاده مى کنند، چه صورت دارد؟
اشکالى ندارد. (بخش استفتائات از سایت آیت الله مکارم شیرازی)
آیا تعزیه و شبیه خوانى اشکال دارد و اگر اشکال نداشته باشد بفرمایید که اگر مرد لباس زنان را در تعزیه بپوشد و به جاى او بخواند اشکال دارد؟ و آیا صداى شیپور و طبل و دهل در تعزیه حرام است یا خیر؟ در پایان مستدعى است شرایط تعزیه خوانى را بیان فرمایید.
شبیه خوانى اگر با دروغ و آلات لهو توأم نباشد و موجب توهین به مقام شامخ حسین بن على(علیه السلام) یا سایر شهدا نشود اشکالى ندارد و احتیاط آن است که مردان لباس زنان را نپوشند. (بخش استفتائات از سایت آیت الله مکارم شیرازی)
سوال: در بعضي از مراسم‌ها، شبيه‌سازي انجام مي‌شود، مثل درست‌كردن قبر مطهر حضرت زهرا سلام الله عليها و تابوت حضرت رقيه سلام الله عليها، حكم آن چيست؟
اشكال ندارد. (بخش استفتائات از سایت آیت الله صافی گلپایگانی.)
سوال: نظرتان راجع به تعزيه خواني چيست؟
تعزيه و شبيه خواني اگر مشتمل بر آلات لهو از قبيل طبل و شيپور و صنج نباشد و اشعار دروغ و غنا نخوانند و مرد، لباس زنان را نپوشد اشكال ندارد. (بخش استفتائات از سایت آیت الله صافی گلپایگانی.)
سوال: بعضي افراد در تعزيه نقش امام معصوم عليه‌السلام يا نقش شخصيت‌هايي مثل حضرت عباس عليه‌السلام را اجرا ميكنند و حال آنكه صاحب سابقه درخشاني نيستند و فقط به جهت اينكه خوب برنامه اجرا ميكنند آن نقش را به عهده مي‌گيرند نظر مبارك را بيان نماييد.
درخشان بودن سابقه تعزيه خوان شرط نيست ولي اگر سوء سابقه خصوصا سوء حال فعلي عرفاً توهين باشد نبايد آن اشخاص، مجري باشند. اصولاً مناسب است عزاداري حضرات ائمه طاهرين عليهم‌السلام به صورت مجلس روضه‌خواني برگزار شود تا سخنرانان عالِم و وعاظ و روضه‌خوان‌هاي متعهد ضمن ذكر مصائب آن بزرگواران با ذكر فضائل و مناقب و تاريخ زندگي ايشان و بيان احاديث و احكام و تبليغ معارف اسلام و دفع بدع و شبهات، مردم را آگاه و به مكتب اهل بيت عليهم السلام هدايت و ارشاد نمايند. (بخش استفتائات از سایت آیت الله صافی گلپایگانی.)
7- برهنه شدن
سوال : پرسیدند نظر آقا در مورد برهنه شدن در عزاداری چیست؟ اگر فیلمبرداری نشود و زنان نیز نبینند چطور؟ آیا از نظر فقهی، ایشان حرام میدانند این کار را؟
در پاسخ به این سوال باید عرض کنیم حضرت آقا توصیه فرمودند به برخی از مداحان که در عزاداریها برهنه نشوند. اما این به عنوان یک فتوای فقهی نیست که ما بگوییم حرام است. خب اگر نامحرمانی نیستند، اگر مسئله سویی بر آن مترتب نیست، دشمنان سواستفاده نمی‌کنند خب ممکن است بگوییم حرام هم نباشد؛ مثلا یک جمع محدودی هستند فیلمبرداری هم نمی‌کنند، فقط مردان هستند حالا پیراهن را از تن درآوردند و سینه میزنند؛ اما به طور کلی توصیه ایشان این هست - به عنوان یک توصیه - که در عزاداری‌های مردها برهنه نشوند. چرا؟ چون ممکن است هم در معرض دید نامحرمان باشند و هم دشمنان باز از این مسئله سواستفاده کنند برای تبلیغ علیه مکتب اهل‌بیت علیهم‌السلام. .(برگرفته از سایت آیت الله خامنه ای)
سوال: میخواستم نظر حضرت عالی را درباره لخت نمودن قسمت بالای بدن مردان در هیئت های مذهبی که جهت سینه زنی انجام می گیرد را بدانم؟
در حدّ خود حرام نیست . (بخش استفتائات از سایت آیت الله سیستانی )
سوال: مردانی هستند که هنگام عزاداری برای امام حسین از ناف به بالا لخت می شوند در حالی که در بالای مجلس زنان نیز حضور دارند، می خواستم بدانم حکم مسئله چیست؟و حتی اگر مجلس مردانه نیز باشد در ان صورت حکم چیست؟
برهنه شدن هنگام سينه زني اگر در مقابل نامحرم باشد، حرام است و در غير اين صورت نيز چون سبب وهن است بنابر احتياط بايد ترک شود ولي باز گذاشتن کمي از جلوي سينه براي سينه زدن يا کمي از پشت براي زنجير زني مانعي ندارد. (بخش استفتائات از سایت آیت الله مکارم شیرازی)
سوال: آيا سينه زني به صورتي كه از كمر به بالا برهنه شوند، در عزاداري سيّدالشهدا عليه‌السلام جائز است؟
اگر مستلزم نگاه نامحرم نباشد اشكال ندارد. (بخش استفتائات از سایت آیت الله صافی گلپایگانی.)
سوال: در مراسم سينه زدن، در آوردن لباس در صورتي كه معرض تحريك باشد چه حكمي دارد؟
اگر معرض تحريك باشد اشكال دارد و بهتر است با لباس عزاداري شود. (بخش استفتائات از سایت آیت الله صافی گلپایگانی.)
8- قربانی
سوال: در مساجد برخی شهرها در ایّام عزادارى امام حسین(علیه السلام) در مقابل دسته هاى عزادارى گاو و گوسفند زیادى قربانى مى شود و قسمتى از این گوشت ها صرف اطعام و قسمتى بین مردم تقسیم مى شود و اضافه آن را جهت توسعه بناى مسجد و احداث درمانگاه یا مانند آن زیر نظر هیأت امنا به فروش مى رسانند، آیا این عمل جایز است؟
هرگاه مردم از این جریان قبلا با خبر باشند و با رضایت به این امور قربانى کنند اشکالى ندارد و اگر با خبر نیستند باید گوشتها را صرف در مصارف عزادارى کنند. (بخش استفتائات از سایت آیت الله مکارم شیرازی)
سوال: همه ساله در روز تاسوعا و عاشورا، مردم محل گوسفندهایى را به عنوان نذر در جلوى هیأت سینه زنى و عَلمهایى که به نام حضرت ابوالفضل(علیه السلام) برپا مى گردد ذبح مى کنند و وجه آن توسّط هیأت امناى حسینیّه در مرمت و گسترش آن مکان مقدّس خرج مى شود آیا پول این گوسفندهاى قربانى را مى شود در مسجدى که به نام حضرت ابوالفضل(علیه السلام) در کنار جادّه جهت عبادت و رفاه حال مسافران و رهگذران در حال احداث است خرج کرد، در صورتى که خود آن حسینیّه نیز احتیاج مبرم به بازسازى دارد؟
احتیاط آن است که این گوسفندان را صرف اطعام عزاداران نمایند مگر این که از قراین معلوم شود که نذر کنندگان هدف دیگرى داشته اند. (بخش استفتائات از سایت آیت الله مکارم شیرازی)
سوال: با توجه به اینکه اداره بهداشت قربانی کردن در خیابان و کوچه ها را غیر بهداشتی اعلام کرده است و اینکه قربانی کردن در کوچه برای دیگران ایجاد مزاحمت می کند، آیا این نذر که گوسفندی جلو هیئت سینه زنی قربانی کنند درست است؟ اگر اداره بهداشت جلوگیری کرد، برای انجام آن نذر چه کار باید کرد؟ (لازم به ذکر است که هیئت بعد از رد شدن از روی خون قربانی معمولا به مسجد می روند و اکنون نیز با توجه به زمستانی بودن همه زمین ها خیس است)
در جای دیگری قربانی می کند و اشکالی ندارد. (بخش استفتائات از سایت آیت الله مکارم شیرازی)
.
9- شیوه های مختلف عزاداری
سوال:آیا هروله کردن ( یک نوع حرکت باشتاب ) در دسته های عزاداری امام حسین (علیه السلام) که دور خیابانها راهپیمایی می کنند جایز است یا خیر؟
در حدّ خود اشکال ندارد. (بخش استفتائات از سایت آیت الله سیستانی(
سوال:حکم گِل مال کردن خود به عنوان عزادار جایز است؟
بعضی جاها روز عاشورا گلی بر سر یا بدن می‌مالند یا کاه بر سر می‌ریزند که نشان دهند عزادار هستند. اما اگر به حدی برسد که سخیف باشد یا زشت باشد و طرف انگشت نما شود یا اینکه دشمنان از همین اعمال علیه مکتب اهل‌بیت علیهم‌السلام و پیروان مکتب اهل‌بیت علیهم‌السلام سواستفاده کنند، موجب وهن باشد بله حرام است. بنابراین اگر در حد ساده‌ای باشد که به آن مراتب نرسد و طرف صرفا خود را عزادار نشان دهد این اشکالی ندارد. اما اگر در حدی باشد که طرف یا انگشت نما میشود و زشت و سبک است یا موجب وهن باشد، این جایز نیست. .(برگرفته از سایت آیت الله خامنه ای)
سوال:حكم چاك زدن گريبان و بر سر و صورت زدن در مصيبت امام حسين عليه‌السلام چيست؟
بر سر و صورت زدن و گريبان چاك زدن در مصيبت آن بزرگوار مانعي ندارد. (بخش استفتائات از سایت آیت الله صافی گلپایگانی.)
سوال:بعض عزاداران به خود گِل مي‌مالند و يا اينكه با پاي برهنه راه ميروند. اين نحوه عزاداراي چه حكمي دارد؟
اين گونه امور كه در محلّي طبق مرسوم آن محل بوسيله آن اظهار حزن و عزا نسبت به سالار شهيدان عليه‌السلام بنمايند چنانچه ضرر معتد به براي جسم و جان نداشته باشد مانعي ندارد. (بخش استفتائات از سایت آیت الله صافی گلپایگانی.)
سوال:سينه‌زني به صورتي‌كه دور مي‌چرخند و جست و خيز دارند، چه حكمي دارد؟
اشكال ندارد ولي مواظب باشيد وقار عزاداري مخدوش نشود. (بخش استفتائات از سایت آیت الله صافی گلپایگانی.)
سوال: «هروله» در جلسات عزاداري چه صورتي دارد و حال آن كه مظنه هتك عزاداري و لوث شدن آن و پايين آمدن حزن و تأثر عزاداران بسياري است؛ لطفاً علاوه بر جواب قاعده و نصيحتي راجع به عزاداري عنايت بفرماييد؟
گاه مي‌شود كه اشخاص مصيبت زده از شدّت تأثر از جا بر مي‌خيزند و ميروند و مي‌آيند و خود را مي‌زنند و فرياد ميكنند؛ اگر كسي در مصيبت حضرت سيد الشهدا سلام الله عليه كه اعظم مصائب است واقعاً چنين حالي پيدا كند يا مثل تباكي چنين حالي را دارد نمي‌توان اين حالات را اهانت دانست. در اين موارد سليقه‌ها مختلف است؛ بحسب ازمنه و امكنه فرق پيدا ميكند و عرف عام را بايد ملاك دانست. آنچه لازم است اين است كه همه بر حفظ و شكوه و عظمت و حقيقت و وقار قدس و ملكوتي اين برنامه و نشان دادن كمال حزن و اندوه خود اهتمام نمايند. خداوند تأييد فرمايد. (بخش استفتائات از سایت آیت الله صافی گلپایگانی.)
سوال:نظرتان راجع به اينكه به هنگام عزاداري و سينه زدن بعضي به نيت اينكه در موسم حج هستند و يا اينكه با ياد حضرت زينب سلام الله عليها كه در حال هروله بود، هروله ميكنند و سينه مي‌زنند را بيان فرماييد؟
نيّت اينكه در موسم حج هستم و هروله مي‌كنم صحيح نيست ولي به عنوان شدّت تأثر و ناراحتي از آن مصائب عظمي اشكال ندارد. (بخش استفتائات از سایت آیت الله صافی گلپایگانی.)
سوال:تشكيل هيأت در كوي و خياباني كه اهالي آن به شعائر ديني مقيد نبوده، بلكه سينه زني و نظائر آن نزد ايشان، كاري عجيب و غريب مي‌نمايد و احياناً باعث تمسخر مجالس عزاداري و يا هتك حرمت مي‌شود، چه حكمي دارد؟
بايد در مسجد و حسينيه واقع در محل‌هاي مذكور هيئت و مجالس مذهبي به صورت شايسته تشكيل شود و از وعاظ و علماي با فضل جهت اداره مجلس دعوت بشود كه آنها دين مبين اسلام را آن چنان كه هست براي مستمعين بيان كنند؛ در اين صورت گمان نمي‌رود باعث تمسخر بشود؛ مضافاً بر اينكه در تبليغ دين، به تمسخر يك عده جاهل و نادان نبايد اعتنا كرد. (بخش استفتائات از سایت آیت الله صافی گلپایگانی.)
سوال:در روز عاشورا مراسم عجیبی در تفت یزد انجام میشود بدین صورت که مردم الوارهای سنگین را به شکل لانه کبوتر که تخمین می زنیم(تا۵ تن وزن داشته باشد ) بلند کرده و دور میزنند و بعد بروی زمین گذاشته و سینه میزنند این کار را چندین بار انجام میدهند. نظر شما چیست ؟
این کار در روایات اسلامی وارد نشده و بهتر است به جای آن مجالس پرشکوه عزاداری و دستجات برگزار شود. (بخش استفتائات از سایت آیت الله مکارم شیرازی)
سوال:در مناطق ما، در فصل تابستان، مردم گاه ده روز و گاه 5 روز مراسم عزادارى، براى سید الشهدا(علیه السلام) برگزار مى کنند. آنها معتقدند: «هنگامى که حادثه کربلا رخ داد تابستان بود، بدین جهت ما هر سال علاوه بر محرّم الحرام، در این ایّام نیز مراسم عزادارى برگزار مى کنیم.» آیا مى توان این گونه مراسم را به عنوان ورود برگزار کرد، یا باید به عنوان رجا انجام شود؟
این مراسم را مى توان به عنوان عزادارىِ مطلق، که در هر زمان و هر مکان مطلوبیّت دارد، انجام داد. (بخش استفتائات از سایت آیت الله مکارم شیرازی)
سوال:استفاده از طبل و سنج در مراسم عزادارى و غیر آن چه حکمى دارد؟
استفاده از طبل وسنج در این مراسم آن چنان که معمول است و آهنگ لهوى در آن نیست اشکالى ندارد. (بخش استفتائات از سایت آیت الله مکارم شیرازی)
سوال:در آستارا، سنّتى است که مردم به آن اعتقاد راسخ دارند، مسأله بدین صورت است که: روز تاسوعا و عاشورا عَلَمى که در تمام مناطق مرسوم است در دست افراد خاصّى مى دهند که آن فرد با حرکتهاى مخصوص و حتى گاهى با حملهور شدن به زنان و مردان و ترساندن بچّه ها و به تعبیر مردم علم را جوش مى آورند و آن را نسبت به امام حسین(علیه السلام) مى دهند، مردم دور آن جمع مى شوند و مى گویند عَلَم فرد را دنبال خود مى برد، وقتى عَلَم بعضى از افراد را زخمى مى کند به معناى آن است که آن فرد، انسان بدى است و با دیده تردید به عَلَم نگاه کرده است. متأسفانه عَلَم در دست افراد معلوم الحال به جوش مى آید و گاهى افراد متدیّن و وجیه را زخمى مى کند، نظر شما را در این مورد خواستاریم؟
عزادارى حضرت خامس آل عبا(علیه السلام) از موجبات مهمّ تقویت دین استولى نباید آن را آلوده به این گونه کارهاى نادرست کرد که موجب اذیّت و آزار عزاداران و هتک حرمت افراد آبرومند شود. (بخش استفتائات از سایت آیت الله مکارم شیرازی)
سوال:طبل زدن در مراسم عزادارى امام حسین(علیه السلام) چه حکمى دارد؟
تعظیم شعائر حسینى از افضل قربات است و از هر وسیله معقول مى توان استفاده کرد، استفاده از طبل اگر با آهنگهاى مناسب مجالس فساد نباشد اشکالى ندارد. (بخش استفتائات از سایت آیت الله مکارم شیرازی)
سوال:آیا رقابت دسته جات با هم جایز است؟
مراسم حسینى باید رمز وحدت و محبّت و دوستى و ایثار و فداکارى باشد و از هر کار که سبب اختلاف مى شود باید به شدّت پرهیز شود(بخش استفتائات از سایت آیت الله مکارم شیرازی)
سوال:آیا تشکیل مجلس فقط به صورت مداحى و بدون استفاده از ارشادات خطبا جایز است؟
باید از این کار جداً پرهیز کرد که اهداف مقدس امام حسین(علیه السلام) را به خطر مى اندازد به علاوه مردم بسیارى از اصول و فروع و تعلیمات اسلام و ارزش هاى والاى آن را در این مجالس از خطبا فرا مى گیرند و گاه در غیر این مجالس براى آنها ممکن نیست(بخش استفتائات از سایت آیت الله مکارم شیرازی)
سوال:آیا حضور کودکان در مراسم عزاداری امام حسین (علیه السلام) که گاه توأم با بى نظمى است، شایسته است؟
به یقین باید کودکان و نوجوانان را از همان سنین پایین به مکتب حسینى مربوط ساخت و درس آزادگى و ایمان و شهامت را از همان اوّل به آنها آموخت. (بخش استفتائات از سایت آیت الله مکارم شیرازی)
سوال:تشکیل دسته جات عزادارى در کشورهاى خارجى چگونه است؟
کار بسیار خوبى است ولى باید با نهایت نظم و شکوه و هدف دار باشد تا پیام عاشوراى حسینى را به همه جا منتقل کند. (بخش استفتائات از سایت آیت الله مکارم شیرازی)
سوال:بسیارى از اشعار مربوط به مراثى شهداى کربلا و ائمه هدى(علیهم السلام) جنبه زبان حال دارد، آیا این کار مجاز است؟
منظور از زبان حال آن است که حالت آن بزرگواران چنین تعبیراتى را اقتضا مى کند و این کار به دو شرط جایز است: نخست اینکه واقعاً این سخنان مناسب چنان حالتى باشد، و دیگر اینکه معلوم باشد که زبان حال است نه زبان قال. (بخش استفتائات از سایت آیت الله مکارم شیرازی)
سوال:در برخی مناطق، سنّتى است که مردم به آن اعتقاد راسخ دارند، مسأله بدین صورت است که: روز تاسوعا و عاشورا عَلَمى که در تمام مناطق مرسوم است در دست افراد خاصّى مى دهند که آن فرد با حرکتهاى مخصوص و حتى گاهى با حمله ور شدن به زنان و مردان و ترساندن بچّه ها و به تعبیر مردم علم را جوش مى آورند و آن را نسبت به امام حسین(علیه السلام) مى دهند، مردم دور آن جمع مى شوند و مى گویند عَلَم فرد را دنبال خود مى برد، وقتى عَلَم بعضى از افراد را زخمى مى کند به معناى آن است که آن فرد، انسان بدى است و با دیده تردید به عَلَم نگاه کرده است. متأسفانه عَلَم در دست افراد معلوم الحال به جوش مى آید و گاهى افراد متدیّن و وجیه را زخمى مى کند، نظر شما را در این مورد خواستاریم؟
عزادارى حضرت خامس آل عبا(علیه السلام) از موجبات مهمّ تقویت دین است ولى نباید آن را آلوده به این گونه کارهاى نادرست کرد که موجب اذیّت و آزار عزاداران و هتک حرمت افراد آبرومند شود. (بخش استفتائات از سایت آیت الله مکارم شیرازی)
سوال:آیا هروله کردن در سینه زنی صحیح است یا خیر؟
انجام چنین حرکاتی در شأن عزاداری سید الشهدا(علیه السلام) که از افضل قربات محسوب می شود نیست. (بخش استفتائات از سایت آیت الله مکارم شیرازی)
سوال:هر سال گروهى از پیروان سایر مذاهب مایل هستند در این مراسم بیدار کننده شرکت جویند، آیا شرکت آنها جایز است؟
شرکت آنها مانعى ندارد و حتى نذورات آنها را باید پذیرفت. (بخش استفتائات از سایت آیت الله مکارم شیرازی)
سوال:در مراسم عاشورا مراسمي چون علم‌گرداني، چهل چراغ كشي و نخل گرداني چه حكمي دارند؟
مانع ندارد. (بخش استفتائات از سایت آیت الله صافی گلپایگانی.)
سوال:استفاده از عَلَم چه صورتي دارد؟
در مراسم عزاداري سالار شهيدان حضرت ابي عبد الله الحسين عليه‌السلام استفاده از عَلَم كه تعظيم شعائر محسوب مي‌شود به شرط اينكه مشتمل بر مجسّمه ذيروح كه حرام است نباشد، اشكال ندارد؛ بلكه مطلوب است. (بخش استفتائات از سایت آیت الله صافی گلپایگانی.)
سوال:در ايام عاشورا ضريح مانندي به نام نخل را به اسم و رسم عزاداري ملبّس به البسه و اقمشه فاخره ميكنند ، با عنايت به فتواي مرحوم حضرت آيت الله العظمي بروجردي كه فرموده‌اند: « عزاداري در ايام عاشورا برحسب متعارف بلاد مختلف است وآنچه درهر بلدي مصداق عزاداري است مانعي ندارد.» نظر حضرتعالي در اين‌باره چيست؟
آنچه استاد عظيم الشان ما اعلي الله مقامه در پاسخ سؤال مذكور فرموده‌اند مورد تأييد اينجانب است. (بخش استفتائات از سایت آیت الله صافی گلپایگانی.)
سوال:آيا شمع روشن كردن در شام غريبان سيدالشهداء عليه‌السلام را بلا اشكال مي‌دانيد؟ آيا از مصاديق بدعت نمي‌باشد؟
اشكال ندارد. (بخش استفتائات از سایت آیت الله صافی گلپایگانی.)
سوال:در بعضي از مراسم‌ها، شبيه‌سازي انجام مي‌شود، مثل درست‌كردن قبر مطهر حضرت زهرا سلام الله عليها و تابوت حضرت رقيه سلام الله عليها، حكم آن چيست؟
اشكال ندارد. (بخش استفتائات از سایت آیت الله صافی گلپایگانی.)
سوال:اخيراً مطرح مي‌شود كه مجالس عزاداري خصوصاً عزاي سيد الشهدا عليه‌السلام از صورت سنّتي و روضه خواني و استماع آن خارج بشود و به صورت نمايشي و تئاتري تبديل‌گردد، بلكه به‌اين مطلب اصرارمي‌ورزند. نظرمباركتان را بيان‌فرماييد.
اقامه عزاي آن بزرگوار بايد با ذكر مصائب از كتب صحيحه معتبره توسط ذاكرين و علماي محترم با حفظ شئون اهل بيت عليهم السلام باشد و به صورت تئاتر در آوردن معمولاً خالي از لوازم فاسده و غير شرعي نيست. (بخش استفتائات از سایت آیت الله صافی گلپایگانی.)
سوال:اگر شخصي در حين عزاداري براي خودنمايي بلند بلند گريه كند و يا خيلي سنگين زنجير و يا سينه بزند، آيا ريا كرده و عزاداري او باطل است؟ اگر به قصد گريانيدن ديگران باشد، چگونه است؟
ريا در هيچ عملي صحيح نيست ولي تباكي به نحو عزاداري و به قصد تعظيم امر شعائر، ريا نيست. (بخش استفتائات از سایت آیت الله صافی گلپایگانی.)
سوال:گاهي در مجالس عزاداري سالار شهيدان عليه‌السلام، كه پر جمعيت نيز ميباشند، ديده شده كه خادمين و نوكران ابي عبدالله عليه‌السلام رفتار ناشايستي با عزاداران دارند، (مثل فرياد زدن، هُل دادن و غيره) اين كارها از حيث شرعي چه حكمي دارد؟
بايد با عزاداران و مستمعين با ادب رفتار و با احترام پذيرايي شود. (بخش استفتائات از سایت آیت الله صافی گلپایگانی.)
سوال:آيا اينكه مؤسس يك مجلس عزاي امام حسين عليه‌السلام بخواهد اين مراسم، جمعيت بيشتري داشته باشد، صحيح است؟
مجالس مذكور هرچه باشكوه‌تر و پر جمعيت‌تر باشد اثرش در قلوب بيشتر و آثار مثبتش زيادتر است و اگر به اين مسئله اهميت داده نمي‌شد دشمنان دين و مسلمانان فريب خورده و ظاهربين و غرب‌زده اصل حادثه كربلا را انكار مي‌كردند.
البته همگان متوجه باشند كه اجر و ثواب بسيار زيادي را كه بر اقامه عزاي حضرت و شركت در مراسم آن بزرگوار است با وارد نمودن محرّمات از بين نبرند، و از هر چيزي كه موجب وهن مذهب و وهن مراسم سوگواري ميگردد بايد اجتناب شود. (بخش استفتائات از سایت آیت الله صافی گلپایگانی.)
سوال:استفاده از آلات موسيقي مثل طبل، صنج، ني، ارگ و مانند آنها در خلال عزاداري چه حكمي دارد؟
جائز نيست. (بخش استفتائات از سایت آیت الله صافی گلپایگانی.)
10- پول گرفتن برای مداحی
سوال:آیا گرفتن پول برای روضه‌خوانی اشکال دارد؟
هر چند تعیین نرخ برای این کارها مناسب نیست، شایسته نیست. اما حالا بنده خدا منبری رفته مثلا یا مداحی داشته، مزدی میدهند ،وجهی میدهند پاکتی میدهند، گرفتن آنها اشکالی ندارد و پیشتر هم ما گفتیم که به هر حال مجالسی که برای عزای معصومین علیهم‌السلام و اباعبدالله حسین علیه‌السلام برپا میشود چه سخنران و چه روضه‌خوان یا به اصطلاح مداح، غرض اصلی‌اش این چیزها نباشد تا آن اجر و ثواب عزاداری اباعبدالله علیه‌السلام - که به تعبیر حضرت آقا و امام راحل از افضل قربات است و آدم‌ساز است - ان‌شاالله محفوظ بماند و بهره مند باشند. .(برگرفته از سایت آیت الله خامنه ای)
سوال: آيا دريافت وجه توسط مدّاح و سخنران در عوض مداحي و سخنراني در مجالس عزاداري سيدالشهداء عليه‌السلام جائز است؟
جائز است. (بخش استفتائات از سایت آیت الله صافی گلپایگانی.)
سوال:آیا پول دادن به مرثیه سرایانى که در لابه لاى اشعار و سخنان خود بعضى از مصایب بى مدرک یا ضعیف السّند را نقل مى کنند و یا با غنا مى خوانند جایز است و آیا نقل این گونه مطالب به عزادارى ضربه نمى زند؟
پول را در برابر کارهاى مشروع آنها بدهند و نسبت به کارهاى خلاف نهى از منکر کند. (بخش استفتائات از سایت آیت الله مکارم شیرازی)
سوال: آیا ذاکر اهل بیت مى تواند براى ذکر فضائل و مصائب اهل بیت(علیهم السلام)اجرت طى کند؟
تعیین اجرت شرعاً اشکالى ندارد; ولى این کار در شأن ذاکران اهل بیت، که باید مظهر تقوا و پارسایى باشند، نیست. (بخش استفتائات از سایت آیت الله مکارم شیرازی)
مسائل متفرقه:
سوال: آیا اصلاح کردن در ماه محرم و صفر برای خانم ها از نظر اسلام و فقه اشکال دارد؟
اشکالی ندارد. (بخش استفتائات از سایت آیت الله مکارم شیرازی)
سوال:آیا سرمه کشیدن و حنا بستن در ایام عزاداری نیز مانند غیر عزاداری همچنان مستحب است یا ترک آن در این گونه ایام بهتر می باشد؟
سرمه کشیدن مانعی ندارد ولی حنا بستن چون نشانه شادی است در ایام عزاداری بهتر است ترک شود. (بخش استفتائات از سایت آیت الله مکارم شیرازی)
سوال:بعضى از خطبا اصرار دارند که در منابر خود از خواب هاى مختلفى که درباره مسائل مربوط به عزادارى یا غیر آن است بهره کافى بگیرند آیا این کار درست است؟
گرچه گاهى خواب ها پرده از روى مسائل مهمى بر مى دارد ولى با توجه به اینکه خواب شرعاً حجت نیست نباید در منابر زیاد روى آن تکیه کرد. (بخش استفتائات از سایت آیت الله مکارم شیرازی)
سوال:در شرایطى که دشمنان اسلام سعى در منزوى کردن مسلمانان دارند و با حیله هایى مى خواهند اسلام را خرافى و مسلمانان را بى منطق معرفى کنند، انجام برخى اعمال که در متن دین وجود نداشته و در بعضى مناطق عدّه اى در تظاهر به اسلام و تعظیم شعائر، مرتکب آن مى شوند که احیاناً موجبات وهن شیعه و عزادارى را فراهم آورده است، چه حکمى دارد؟
لازم است در این شرایط و اوضاع پیروان اهل بیت(علیهم السلام) و عاشقان مکتب حسینى از هرکارى که موجب وهن این مراسم مى شود بپرهیزند و به جاى آن به سراغ مراسمى بروند که عظمت اهداف حسینى را بیش از پیش آشکار مى سازد و اگر جمعى از بزرگان فقهاى پیشین(رحمه الله) در عصر و زمان خود بعضى از این کارها را به دلایلى اجازه فرموده اند، هر گاه در عصر و زمان ما بودند مسلّماً نظر دیگرى داشتند. خداوند همه ما را از پیروان مکتب آن بزرگوار و جان نثاران او قرار دهد. (بخش استفتائات از سایت آیت الله مکارم شیرازی)
سوال:آیا کار کردن در روز عاشورا حرام یا مکروه است ؟
سزاوار است که در ایام شهادت اهل بیت عصمت و طهارت ( علیهم السلام ) مغازه داران تعطیل کنند بلکه اگر باز ماندن مغازه ها جسارت به ساحت مقدّس اهل بیت (علیهم السلام) محسوب شود باید از آن اجتناب کنند. (بخش استفتائات از سایت آیت الله سیستانی)
سوال:حکم لباس مشکی در دو ماه محرم وصفر مستحب است یا مکروه ؟
کار شایسته و پسندیده ای است و کراهت آن ثابت نیست . (بخش استفتائات از سایت آیت الله سیستانی)
سوال:آیا پوشیدن پیراهن مشکی در عزای امام حسین علیه السلام استحباب دارد؟
اگر چه در بعضی از روایات از پوشیدن لباس سیاه نهی شده است و مشهور آن را مکروه می دانند ولی عزاداری حضرت سیدالشهدا علیه السلام و مظاهرمرتبط به آن از أهم شعائر دینی است و کراهت پوشیدن لباس مشکی در این فرض ثابت نیست. (بخش استفتائات از سایت آیت الله شبیری زنجانی)
سوال:مداحان در اثناي دعاي كميل و ندبه و زيارت عاشورا، اشعار يا روضه مي‌خوانند، اين كار چه حكمي دارد؟
بهتر است دعاهاي وارده را بدون اين كه در اثناي آنها شعر و يا چيز ديگري خوانده شود بخوانند ولي خواندن روضه صحيح در بعضي مواضعي كه مناسب دعاست اشكال شرعي ندارد؛ بلي اگر طوري در اين كار، افراط شود كه از صورت دعا خواندن خارج شود معلوم نيست ثواب آن دعا را داشته باشد. (بخش استفتائات از سایت آیت الله صافی گلپایگانی.)
سوال:خواندن‌روضه بي‌اساس، يا مشكوك‌توسط مدّاح ويا سخنران، چه‌حكمي دارد؟
خواندن روضه بي اساس جائز نيست و خواندن چيزي كه احتمال صحت آن را ميدهد اگر به صورت احتمال باشد اشكال ندارد. (بخش استفتائات از سایت آیت الله صافی گلپایگانی.)
سوال:اگر روضه بي اساس خوانده شد ما چه وظيفه‌اي داريم؟
اگر دروغي از ذاكرين بشنويد بر حسب وظيفه شرعي بايد به عنوان نهي از منكر به خود گوينده تذكر دهيد و همه مكلّفين اين وظيفه را دارند. (بخش استفتائات از سایت آیت الله صافی گلپایگانی.)
سوال: نظر حضرتعالي در مورد مدّاحي چيست؟ و يك مدّاح اهل بيت عليهم السلام چه خصوصياتي بايد داشته باشد؟
مدّاحي اهل بيت عصمت و طهارت سلام الله عليهم اجمعين چنانچه براي خدا باشد عبادت است و اجر عظيم دارد و به همين جهت مداح بايد اهل تقوا و مقيّد باشد اشعاري كه مي‌خواند خلاف واقع و دروغ نباشد و اين عبادات را تا ميتواند به قصد قربت انجام دهد تا از مثوبات آن برخوردار شود هر چند گرفتن مزد در برابر آن اشكال ندارد. (بخش استفتائات از سایت آیت الله صافی گلپایگانی.)
سوال: وظيفه كسي كه مردّد است امور عزاداري را تا دير وقت انجام دهد يا مراقبت بر قضا نشدن نماز صبح كند چيست؟
مراقبت بر قضا نشدن نماز، واجب است. (بخش استفتائات از سایت آیت الله صافی گلپایگانی.)
سوال: اگر كسي نماز نخواند و روزه نگيرد و براي امام حسين عليه‌السلام احسان كند و سينه و زنجير بزند و گريه كند و نيز كسي كه خمس و زكات مالش را ندهد، آيا ميتواند از اين مال در راه امام حسين عليه‌السلام احسان كند؟ آيا اجر و ثوابي بر اين شخص است؟
نمازوروزه واجب است ولي‌عزاداري و گريه بر امام حسين عليه‌السلام مستحب است. انسان بايد نماز بخواند و روزه هم بگيرد و عزاداري هم بكند و پولي كه متعلّق خمس شده واجب است اول، خمس آن ادا شود آنگاه در راه امام حسين عليه‌السلام و كار خير ديگر مصرف شود و مصرف نمودن پولي كه خمس به آن تعلّق‌گرفته قبل از اداي خمس درهركاري اگرچه خير باشد حرام است. (بخش استفتائات از سایت آیت الله صافی گلپایگانی.)
سوال: در ظهر عاشورا عزاداران براي شور و اظهار حزن، آماده ميشوند و از طرفي وقت نماز ظهر مي‌شود؛ وظيفه مؤمنين چيست؟
در اين موارد بايد جمع بين اغراض و كسب فضائل نمود؛ هم برنامه‌اي را كه به صورت عزاداري براي حضرت سيد الشهداء عليه‌السلام انجام مي‌شود، انجام دهيد و هم نماز ظهر را در اول وقت بجا آوريد. (بخش استفتائات از سایت آیت الله صافی گلپایگانی.)
معرفی منابع روایی معتبر
محدثين و علماى شيعه در قرنهاى آغازين تاريخ اسلام، به خاطر نجات دادن احكام و اعتقادات شيعه از خطر نابودى و تغيير و تحريف، تمام همّ خويش را مصروف جمعآورى و حفظ و حراست از احاديث اهل بيت( ع) و بحث و بررسى پيرامون اسناد و شناسايى راويان آنها نموده و فرصت ثبت و ضبط اخبار تاريخى مربوط به زندگى اجتماعى و سياسى و اقتصادى امامان شيعه را نيافتهاند.
جز شيخ مفيد كه از بين محققين متقدم شيعه به زندگى سياسى و اجتماعى اهل بيت( ع) پرداخته و به ضبط آنها همت گماشته، غالب مورخينى كه اخبار مربوط به اهل بيت( ع) را گزارش كردهاند به دليل گرايشهاى غير شيعى، يا انگيزهاى براى نقل همه حقايق عبرتآموز حيات آن بزرگواران نداشته و يا داعى براى كتمان و تحريف آنها داشتهاند.
اگر چه علماى رجال شيعه، همچون كشى و نجاشى و شيخ طوسى در مورد مذهب ابو مخنف سكوت كردهاند، اما شيخ طوسى وى را از اصحاب ائمه( ع) شمرده و نجاشى منقولات او را اطمينانبخش دانسته و او را شيخ محدثين و راويان كوفه خوانده است.
از ارزشمندترين آثار ابو مخنف كتاب« مقتل الحسين» است كه به فرموده علامه تسترى، صحيحترين مقتل ابى عبد الله( ع) به حساب مىآيد. وى، اين كتاب را تقريباً هفتاد سال پس از واقعه عاشورا؛ يعنى در دهه صد و سى هجرى نوشته است و ازآنرو كه خود، جزو اهالى كوفه، مركز اخبار فاجعه عاشورا بوده است، غالباً حوادث را با يك و يا حد اكثر با دو واسطه نقل نموده است. مقتل او كه توسط شاگردش هشام بن محمد كلبى روايت شده است، همواره منبعى مستند و موثق و اطمينانبخش براى محققين و مورخين اسلامى بوده و در كتب خويش از آن نقل مىكردهاند، امّا متأسفانه اين كتاب در گذر زمان مفقود گرديده و اكنون هيچ نسخهاى از آن در دست نيست و اهميت و اعتبار آن موجب گرديد كه مورخين متأخرى كه به مقتل ابى مخنف دسترسى داشتهاند، بسيارى از روايات اين مقتل را در آثار خويش نقل كنند. طبرى( متوفاى 310 ق)، در كتاب« تاريخ الامم و الملوك» و پس از او ابو الفرج اصفهانى( متوفاى 356 ق)، در كتاب« مقاتل الطالبيين» روايات مقتل ابى مخنف را همراه با ذكر اسناد آن نقل نموده‌اند. بعد از ابو الفرج، شيخ مفيد( متوفاى 413 ق)، در كتاب« ارشاد» عين روايات طبرى را با تفاوت ناچيزى در الفاظ و عبارات و در برخى موارد با همان ترتيب و به نقل از همان راوى مذكور در روايت تاريخ طبرى، آورده است كه اين خود شاهد گويايى است بر اينكه شيخ مفيد نيز همچون طبرى در نگارش بخش مربوط به زندگى امام حسين( ع) از مقتل ابى مخنف استفاده كرده، ولى به دليل حذف اسناد روايات، نامى از ابى مخنف به ميان نياورده است.
پس از مفقود شدن نسخه اصلى مقتل ابى مخنف، هر از چند گاهى بعضى از فضلا و نويسندگان تلاشهايى را در جهت جمعآورى روايات مقتل ابى مخنف انجام داده و پارهاى از اخبار مقتل ابى مخنف را از آثار مورخين پس از او، گزينش كرده و بهصورت غير مستند و ناقص و گاه تحريف شده و يا آميخته با گزارشهاى راويان ديگر منتشر مىكردند، ولى كاستىهايى چون عدم ذكر اسناد، آميختن گزارشهاى ابى مخنف با اخبار ساير راويان و يا حتى تحريف و تغيير، از اعتبار علمى آنها كاست. تا اينكه محمد هادى يوسفى غروى، پس از كوششى فراوان و با روشى علمى، ابتدا روايات مقتل ابى مخنف را از تاريخ طبرى استخراج نموده و سپس منقولات طبرى را با آنچه كه شيخ مفيد و ابو الفرج و سبط ابن جوزى از مقتل ابى مخنف نقل كرده بودند، تطبيق نموده و پس از يك مقايسه تطبيقى بين اين چهار منبع آن را با مقدمهاى محققانه پيرامون معرفى ابى مخنف و واسطههايش در نقل حوادث و با پاورقىهاى ارزشمند و رهگشا تحت عنوان« وقعة الطّف لأبى مخنف» به انجام رساند.
كتاب« نخستين گزارش مستند از نهضت عاشورا»، ، ترجمه فارسى كتاب« وقعة الطف لأبى مخنف»، از جواد سليمانى، در باره قيام امام حسين( ع) كه به انگيزه احياى گزارشهاى معتبر و مستند و دست اول در باره سيره عملى اهل بيت( ع) نگاشته شده است.
سوال: حوادث کربلا را از چه کتابی بگیریم بهتر است؟
کتاب های خوبی در این زمینه نوشته شده ، از جمله: ارشاد مرحوم شیخ مفید، لهوف سید بن طاووس، مقتل الحسین مرحوم مقرم، منتهی الآمال مرحوم محدث قمی، و اخیراً کتاب خوبی به نام عاشورا (شامل ریشه های تاریخی حادثۀ کربلا، سپس رویدادها، و سرانجام نتایج و آثار مهم آن) به وسیلۀ دو نفر از دانشمندان حوزۀ علمیه زیر نظر اینجانب نگاشته شده و کتاب بسیار خوبی است. (بخش استفتائات از سایت آیت الله مکارم شیرازی.)
سوال: مقاتل معتبر اعم از فارسي و عربي از نظر حضرتعالي كدام‌اند؟
از كتبي كه در اين زمينه مرحوم محدّث آقاي حاج شيخ عباس قمي تأليف نموده‌اند استفاده نماييد. (بخش استفتائات از سایت آیت الله صافی گلپایگانی.)
توصیه کلی به عزاداران
یک مطلبی را می‌خواهم اضافه کنم در همین برنامه‌هایی که عزاداران دارند ضمن احترام به همه آنها غالبا یکسری کارهایی که انجام میدهند از روی عزاداری است و از روی عشق به اباعبدالله علیه‌السلام است. و اگر کسانی هم جمله‌ای به آنها بگویند در جواب می شنوند که مجلس عزاداری اباعبدالله حسین علیه‌السلام از روی عشق است نه فقه؛ یعنی اینها فراتر می‌روند و می‌گویند این احکام فقهی، این باید و نبایدهای دینی، آنجا جاری نیست. گرچه ما قبول داریم که خیلی مقام عزادار بالا است و عزاداری هم به تعبیر حضرت آقا از افضل قربات است و این سنت دیرینه عزاداری با همان روش متداول و سنتی که وجود داشته و به دور از خرافات و کارهای ناشایست، باید محفوظ بماند. اما انسانی که می‌خواهد با عزاداری اجر و ثواب ببرد، اول باید بداند که احکام فقهی تعطیل‌بردار نیست. چگونه خود اباعبدالله علیه‌السلام ظهر عاشورا در محاصره دشمن زیر تیرباران دشمن، نماز را اول وقت خواندند و آن هم به جماعت خواندند. یعنی دارند به ما نشان میدهند که این باید و نبایدها و این تکالیف شرعی تعطیل‌بردار نیست حتی در سخت‌ترین وضعیت. تا آخرین لحظات توصیه‌های‌شان این بود که خانمها از خیمه‌ها بیرون نیایند و حتی دشمن این را فهمیده بود که آن حمله به خیام است که اباعبدالله علیه‌السلام را از پا در می‌آورد. یعنی آنجا دیگر نمی‌تواند تحمل کند. یعنی مسائل محرم و نامحرم. بنابراین این حرف که از روی عشق است و فقه جاری نیست، کاملا باطل است و احکام فقهی همه جا جاری است در همه وضعیت‌ها. باید توجه شود مراعات شود که خدای ناکرده عزاداری سبب انجام کارهای حرام مثل اختلاط محرم و نامحرم نباشد، حقوق مردم تضییع نشود و موجب اذیت و آزار عمومی نباشد. به علاوه ترک واجب نباشد، نماز ترک نشود، نماز صبح قضا نشود. نکته پایانی این است معمولا عزاداران در مجلس عزا شرکت می‌کنند و نوحه میخوانند، سینه میزنند زنجیر میزنند برای چه؟ برای اینکه ثواب ببرند. اگر یک عملی را ما شبهه داشتیم یعنی معلوم نبود ثواب دارد یا ندارد آدم عاقل چکار می‌کند؟ آن موردی را که شبهه دارد کنار می‌گذارد می‌رود سراغ کاری که قطعا ثواب دارد. بنابراین در عزاداری‌های‌تان به طور کلی توصیه مراجع معظم تقلید، توصیه حضرت آقا مقام معظم رهبری را بشنوید و از کارهای سخیف سبک و مبتذل و از کارهایی که موجب وهن مذهب است، کارهایی که دشمنان از آن سواستفاده می‌کنند اعمالی که موجب اختلاف و تفرقه بین مسلمانان میشود پرهیز کنید و عزاداری وزین و سنگینی که در شان خودتان و در شان اباعبدالله علیه‌السلام و ائمه اطهار علیهم‌السلام است بپردازید و مطمئن باشید که اجر و ثواب می‌برید. و از کارهایی که قطعا حرام است و کارهایی که شبهه دارد یعنی یا شبهه حرمت دارد یا شبهه اینکه اصلا ثواب دارد یا نه ان‌شاالله در عزاداریها بپرهیزید. از خدا می‌خواهیم به همه ما توفیق عزاداری بامعرفت را عنایت بفرماید.(برگرفته از سایت آیت الله خامنه ای)
